Gemi Çalışma Yaşamında Şiddet ve Taciz ILO 190 sayılı Sözleşme ve 206 sayılı Tavsiye Kararları

Bu yazımda Denizcilik sektöründe çalışan kadınların en büyük sorunu, işin zorluklarından ziyade önlerine erkek meslektaşları tarafından çıkarılan engellerden şikâyetçiler.. Engellerin üzerinden atlayan denizci kadınlar, “Cesaretlerini yine denizde çalışarak başarılı olmuş hem cinslerinden alıyorlar ”

Denizcilik okulu okuyan öğrenciler staj bulmakta çok zorlanıyorlar. Hele stajyer kişi bir kadınsa. Staj bulabilmek iki misli daha da zorlaşıyor. Öğrenciler gerekirse artık aylarca bedava çalışacağı bir gemi bulmak için büyük çaba harcıyor. Mesela, staj isteyen biri gemiye gidiyor öğrenci o gemiye muhtaç olduğu için gemi çalışanları en pis işleri dahi stajyerlere yüklüyor. Hem iş tanımı yok, hem şikayet edeceği bir merci yok, hem de buraya muhtaç diye düşünülüyor sonuçta. Bu şekilde gemiye gidip kötü davranılmasından ötürü denizi bırakan birçok tanıdıklarım olmuştur.

Bir stajyer gemide hangi görevleri üstlenir ?

Özellikle kendini bilmez, gemideki bazı zabitler kendi görev ve sorumluluğundan sıvışmak için kendi yapacağı asli görevlerini stajyerlere yükleyip aklı sıra iş yoğunluğuna yatarak kontratı doldurma peşinde olan zabitler var. Gemide kendisinin dahi anlayıp, yapamadığı tüm zor ve pis işleri yığıp stajyerlere yaptırmaya çalışan çok zabit gördüm. Eğer gemide böyle bir duruma rastlanırsa vakit kaybetmeden bir üst ilgili zabitlere haber verilmelidir. Şirket de gerekeni yapmalıdır. Stajyerler gemiye öğrenmek için gönderilirler. Nöbet tutarlar, harita düzenlemesi yaptırılır, dümen tutarlar, yanaşma kalkma manevralarında bulunurlar, güvenlik ekipmanları kontrol ettirilir, evrak işleri getir götür yapılır bunlar standart işler. Bunlar haricinde stajyere normalde gemicinin yapacağı ağır işler verilmemeli. Stajyerlerin çalışma dinlenme zamanları daha esnek olmalıdır.

Stajyer üstünde başka nasıl usulsüzlükler uygulanıyor?

Mesela fırtınalı havada personel dışarı çıkartılmaz derler. Böyle durumlarda güverteye stajyeri gönderiyorlar “Git halatı düzelt, şunu bunu yap” diye. Stajyerlerin uyuma saati yoktur. “Sen ilerde kaptan olacaksın” diye gaz verip 30 saat aralıksız çalıştırdıkları da oluyor. Tek zorluğu iş de değil, gemide herhangi biri sinirliyse gider sinirini stajyerin üstünden çıkartırmaya çalışır.

Gemi İnsanlarının Tanım ve Görevlerinde Stajyer Eğitim kurumlarında öğrenci olarak öğrenim gören ve uygulama eğitimi için gemide bulunan öğrencilerdir. Çalışma yaşamında şiddet ve taciz evrensel ve yerleşmiş bir sorundur; bunların ortadan kaldırılması için ise çalışma yaşamı aktörleri arasında kararlılık, azim ve işbirliği gerektirir.

Mobbing, Gemide birden bire ortaya çıkmamaktadır. Bu davranış şekli bir süreç halinde devam etmekte ve çeşitli psikolojik faktörler ortaya çıkmaktadır, mobbing mağdurunu olumsuz biçimde etkilemektedir. Gemillerde ortaya çıkan mobbing, tanımlama, anlaşmazlık, saldırganlık, kurumsal güç ve işe son verme aşamalarından geçmektedir.

Stajyer gemiye geldiği zaman müthiş mobbing uygulanır zaten. Düşünün ilk defa denize çıkmışsınız, 20’li  yaşlardasınız, ailenizden uzaktasınız. Canı sıkılan sana bulaşıyor, azarlıyor, kimle konuşacak, kime şikayet edecek kimse yok. Mecbur gelmiş gıkını çıkartamıyor.Gemilerde her şey uluslararası kurallarla beirlenmiştir. O zaman gelin aşağıdaki yazıyı okuyalım .

Gemilere verilen şirket tarafından hazırlanan ISM manuel’inde belirtildiği şekilde;

Kaptan, gemide en üst düzeyde yetkili personel olup, donatanın gemideki temsilcisidir. Görevi ile ilgili taşıdığı sorumluluğa paralel olarak yeterli yetki ile donatılmıştır. Her ne kadar şirket gemiye çalışma ve acil durum prosedürleri ve talimatları göndermişse de Kaptan, gemi, yük ve personel emniyeti ile çevre koruma için gerekebilecek her türlü kararı almaya yetkilidir; (OLAĞANÜSTÜ HAL YETKİSİ)   

Gemi personelinin düşük çalışma performansı ve disiplin önlemleri

Şirket çalışanlarının vasıflarını geliştirerek bu vasıflarını en verimli şekilde kullanmalarını ister ve tam potansiyellerine ulaşmaları doğrultusunda çalışanlarını teşvik eder. Şirket tüm bu amaçlara ulaşılabilinmesi için disiplinin son derecede etkili bir araç olacağına inanmaktadır.

Eğer kaptan bir mürettebat üyesinin performansından memnun değil ve kabul edilebilir sınırların altında düşük buluyor ise ilk etapta bu personelini sözlü olarak uyarmalı ve durumu izah etmelidir.

Eğer bu sözlü uyarmadan sonra 30 günlük bir süre içerisinde ilgili personelin tavırlarında ve performansında herhangi bir iyileşme gözlenmiyorsa Kaptan durumun değerlendirmesini yaparak bu şâhısa yazılı bir uyarı mektubu verir.

Eğer tüm bu önlem ve uyarılara rağmen ilgili mürettebat üyesinin tavırlarında ve performansında herhangi bir iyileşme görülmezse işine son vermeyi de içerebilen gerekli hareket yapılacaktır

Yukarıdaki prosedürde verilen uyarı basamakları yerine getirildikten ve kaptanın yapacağı son bir sözlü uyarısından sonra dahi durumda bir gelişme olmuyor ise şirket söz konusu şahsın şirketle olan ilişkisini keser.

Gemide Cinsiyet ayırmaksızın iş yükünü ağırlaştırma, bilgisizlikle, beceriksizlikle suçlanma yaygın. Ama kadınlar bundan nasibini çok daha fazla alıyor. Sizin oradaki varlığınızı sorgulayabiliyorlar. Karşılaşılanlar bunlar değil sadece; Bazen romantik bir yakınlaşma için yalnız kalabileceğiniz zamanları tacize kalkaşılabilenler olabiliyor . Zabitlerin olmadığı yerlerde bazı yağcılar ve gemiciler güya ‘şirin’ fiziksel hamleler yapabiliyorlar. Kadınlar bir selam vermişse ‘bana yürüdü’ şeklinde algılanabiliyorlar.

(ŞİKAYET PROSEDÜRÜ)

Gemilerinde çalışan herkesin şikayet deklarasyon hakkı vardır. Şikayeti ile herhangi bir denizcinin aşağıda belirtildiği şekilde, gemide uygun yetkilinin dikkatine getirerek ele alma yeteneğine sahip olacaktır.

1.Yakın olan birinci amir (Güverte Reisi,Makine Lost  vs…) 2.Departman amirleri (1.zabit, Bas mühendis)  3.Kaptan

Personel şikayet etmek için  DPA veya şirket yetkilisi veya yetkili otorite ve Liman kontrol yetkilisi ile kontak kurabilir. Şikayetlerde en düşük seviyesindeyken çözüm aramak gerekir; eğer konu çözülemez ve her iki tarafta tatmin olmazsa, şikayet bir üst seviyeye taşınmalıdır. Her durumda, gemi insanı doğrudan kaptana şikayet etme hakkına sahiptir, gerekli görüldüğü yerde, anlaşma için DPA veya diğer şirket yetkilisi ile bağlantı kurulabilir.

Koruma; Herhangi bir çalışanın şikayetlerinden dolayı olumsuz istihdami eylemlere (işten çıkarılma, indirgeme, süspansiyon, taciz ya da ayrımcılık) karşı korunmaktadır.

Departman amiri, kaptan veya onun temsilcisi, şikayet ile ilgili komuta zincirindeki her kim ise bu   meselenin ciddiyet derecesine uygun olarak, (5) gün içerisinde söz konusu şikayet  ile ilgili bir çözüm tavsiyesi sunmalıdır. Eğer birinci sıralı amir kendi imkanları ve yetkileri ile 10 gün içinde şikayete bir çözüm bulamaz durumda ise durum Kaptana raporlanmalıdır .

Süreç;

Bir şikayet Kaptan seviyesine ulaştığında, Kaptan ,

1.            Uygun olarak araştırma veya soruşturma,

2.            Kontrat Istihdam şartlarını ve İlgili prosedürleri yönetmelikleri değerlendirme ;

3.            Gerektiğinde DPA veya onun vekilinin tavsiyesine başvurulmalıdır.

Kaptan şikayet mektubunu almasından 10 gün içinde şikayeti çözmeli ya da uzlaşmaya vardırmalıdır veya çözümüne yönelik çalışmalara başlandığına dair kanıt göstermelidir.

Eğer şikayet Kaptan ile ilgili ise veya şikayetci şikayetine 10 gün içerisinde cevap alamamışsa şikayeti ilgili bir adım atıldığına dair bir kanıt görememişse, şikayetci personel olayı direk DPA veya yokluğunda onun vekiline haber verebilir.

DPA adil bir karara varmak için söz konusu şikayeti uygun bir şekilde soruşturulmalıdır. DPA karar alıncaya kadar geçecek zamanda Kaptan kararı bütün herkes için geçerlidir. Şikayet dış otoriteler seviyesine geldiğinde, bu otorite Denizcilik idaresi ile bağlantı kurmalı ve şikayet ile ilgili Denizcilik idaresinin bağlantı halinde kalınması istenmelidir.

Denizcilik idare ofisi şikayeti DPA ile bağlantı kurup her iki tarafında tatmin edecek şekilde istihdam şart ve koşullarına uygun olarak, sorunu beklenen şekilde çözecektir.

Şiddet ve taciz nedir ?

190 sayılı Sözleşme, çalışma yaşamında neyin şiddet ve/veya taciz teşkil ettiğine ilişkin kapalı veya tek tip tanımlardan kaçınarak şiddet ve tacizi “bir dizi kabul edilemez davranış ve uygulamaları veya bunlarla ilgili tehditleri” kapsayan tek bir bileşik kavram olarak ele almaktadır.

Madde 1

1. Bu Sözleşme’nin amaçları bakımından:

a.Çalışma yaşamında “şiddet ve taciz” terimi fiziksel, psikolojik, cinsel veya ekonomik zararı amaçlayan, bunlarla neticelenen veya neticelenmesi muhtemel olan, bir defaya mahsus veya tekrarlanan, bir dizi kabul edilemez davranış ve uygulamaları veya bunlarla ilgili tehditleri ifade eder ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve tacizi de içerir;

b. “Toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve taciz” terimi cinsiyet veya toplumsal cinsiyetlerinden dolayı kişilere yöneltilen veya belirli bir cinsiyet veya toplumsal cinsiyetten olan kişileri orantısız şekilde etkileyen şiddet ve taciz anlamına gelir ve cinsel tacizi içerir.

“Fiziksel, psikolojik, cinsel veya ekonomik zararı amaçlaması, bunlarla neticelenmesi veya neticelenmesinin muhtemel olması” gerekir. Fiziksel, psikolojik ve cinsel zararın yanına “ekonomik zarar” teriminin eklenmesi ile her türlü şiddet ve tacizin kapsama alınması sağlanmıştır. Ekonomik zarar; gelir kaybı veya mal zararının yanı sıra kişinin mali kaynaklara, eğitime erişiminin veya kişinin işgücü piyasasında kalma veya burada ilerleme yetisinin kısıtlanması da dahil olmak üzere, işgücü piyasasına erişiminin kısıtlanması biçiminde de ortaya çıkabilir.

Kayıtların Tutulması

Kaptan ile Gemi insanı , DPA veya vekili arasında yazışmalar Kaptan tarafından imzalanmalıdır. Bütün şikayetler ve kararlar kayıt altına alınmalı, Gemi insanına ve ilgililere kopyaları verilmelidir.

Gemide işlenen cinsel taciz istismar gibi olaylara Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Deniz Ulaştırma Genel Müdürlüğü’ne Bağlı Gemi Adamları Disiplin komisyonu tarafından Gemide işlenen personele yönelik istenmeyen uygunsuz cinsel içerikli söylemler,eylemler gibi sözel veya fiziksel davranışlarda bulunan personellere suçu,inceleyip ceza ve yaptırımlar uygulanır. Yaşanmış birkaç örnek verecek olursak Uzakyol  Gemi Kaptanı yeterlik belgesine sahip bir gemiadamına, denizde çalışmaktan men cezası verilmesi,yani bu mesleği bir daha yapamayacak demek oluyor . Başka bir konuda personele kasten şiddet uygulamak ile gemideki sosyal refahı etkileyecek şekilde diğer personele taciz, sindirme ve baskı uygulamak suçundan ve Güverte Lostromosu yeterlik belgesine sahip bir gemiadamının, yeterlik belgesinin askıya alınma cezası gibi konullarda karar verilmiştir.

Çalışma yaşamında şiddet ve taciz: Çeşitli terimler

MOBBING

Hakaret KİŞİYİ DIŞLAMA RAHATSIZ EDİCİ SÖZCÜK VEYA GÖRÜNTÜLER GÖNDERMEK

rahatsız edici dil kullanmak rahatsız edici sözcük veya görüntüler sergilemek

iğneleyici veya alaycı yorumlar yapmak küçük düşürme

istenmeyen fiziksel temas

rahatsız edici söz veya görüntüleri yaymak

istenmeyen cinsel girişimlerde bulunmak

GÜÇ SAHİBİ OLARAK KONUMUNU KÖTÜYE KULLANMAK

uygunsuz espri veya şakalaşmalar 

uygunsuz espri veya şakalaşmalar

DAVETKAR DAVRANIŞLARDA BULUNMAK

istenmeyen cinsel girişimlerde bulunmak

Bu tanımlar, şiddet ve tacizi oluşturan unsurlardan biri olarak niyeti kapsamamaktadır. 190 sayılı Sözleşme, niyeti kapsam dışında bırakarak, eylemlerin, uygulamaların veya tehditlerin ve bunların mağdurlar üzerinde yarattığı etkilerin, kabul edilemezliğine odaklanan pragmatik ve mağdur odaklı bir yaklaşımı benimsemektedir.

Her şey karşılıklı (bir karşılığa dayalı) – Her türlü cinsel içerikli fiziksel, sözlü veya sözsüz eylem ve istenmeyen, makul olmayan, maruz kalan kişiye karşı incitici, cinsiyete dayalı ve kadınların ve erkeklerin onurunu zedeleyici eylemler ve kişinin bu eylemleri reddetmesi veya bunlara boyun eğmesinin, o kişinin işini etkileyecek kararlara açık veya örtük biçimde temel oluşturulacak biçimde kullanılması

Düşmanca çalışma ortamı – Maruz kalan kişi için korkutucu, düşmanca veya küçük düşürücü bir çalışma ortamı yaratan eylemler.

Son yıllarda birçok ülke tarafından işle ilgili düzenlemelerde toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve taciz ve özellikle cinsel tacizin tanımlanmasını hedefleyen spesifik hükümler getirilmiştir.

Şiddet ve taciz ne zaman ve nerede meydana gelir?

190 sayılı Sözleşme ve 206 sayılı Tavsiye Kararı, şiddet ve taciz eylemlerinin iş yerinde yasaklanmış davranışlar olarak algılanması için her zaman yalnızca geleneksel fiziksel iş yeri ortamında meydana gelmesi gerekmediği gerçeğini ele almaktadır. Çalışma çeşitli ortamlarda, teknoloji yoluyla da dahil olmak üzere farklı biçimlerde yürütüldüğünden, bu belgeler işle ilgili her türlü yerde veya durumda koruma sağlamayı amaçlamaktadır.

Bu Sözleşme;

a. Kamusal ve özel alanları içererek, çalışma yeri olan iş yerlerini;

b. İşçinin ücretinin ödendiği, dinlendiği veya yemek molası verdiği veya sağlık, yıkanma veya kıyafet değiştirme imkanlarını kullandığı yerleri;

c. İşle ilgili gezi, seyahat, eğitim, etkinlik veya sosyal faaliyetleri;

d. Bilgi ve iletişim teknolojileri ile sağlananlar da dahil işle ilgili iletişim yoluyla gerçekleşen;

e. İşveren tarafından sağlanan konaklama ve

f. İşe gidiş-gelişi içeren durum, yer ve zamanlar da dahil olmak üzere, iş esnasında meydana gelen, işle bağlantılı veya işten kaynaklanan çalışma yaşamındaki şiddet ve taciz durumlarında uygulanır.

İşverenlerin çalışma yaşamında şiddet ve tacizi önleme yükümlülüğü

190 sayılı Sözleşme ve 206 sayılı Tavsiye Kararı, taraf ülkelere, işverenlerin “toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve taciz de dahil olmak üzere, çalışma yaşamında şiddet ve tacizi önlemek için kontrol dereceleri ile orantılı uygun adımlar atmasını” zorunlu kılan kanun ve düzenlemeleri kabul etme çağrısında bulunmaktadır (190 sayılı Sözleşme, Md. 9).

Her üye, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve taciz de dahil olmak üzere, çalışma yaşamında şiddet ve tacizi önlemek için işverenlerin kontrol dereceleri ile orantılı olan uygun adımların atılmasını ve özellikle:

 a. Çalışanlara ve temsilcilerine de danışarak, şiddet ve tacizle ilgili bir iş yeri politikası benimsemeli ve uygulamalı;

b. İş sağlığı ve güvenliği yönetiminde şiddet ve tacizi ve bunlarla ilişkili psikososyal riskleri dikkate almalı;

c.Çalışanların ve temsilcilerinin katılımıyla tehlikeleri belirlemeli ve şiddet ve taciz risklerini değerlendirmeli ve bunları kontrol etmek ve engellemek için önlemler almalı ve

d. Çalışanlara ve ilgili diğer kişilere, bu Maddenin (a) bendinde belirtilen politika ile ilgili olarak çalışanların ve ilgili diğer kişilerin hak ve sorumluluklarını içeren şiddet ve tacizin tanımlanmış tehlike ve riskleri ile ilgili önleme ve koruma tedbirleri hakkında uygun ve erişilebilir formatlarda bilgi sağlamak için ihtiyaç duyulan kanun ve yönetmelikleri kabul etmelidir.

 2015 tarihli ve 204 sayılı Kayıt Dışılıktan Kayıtlı Ekonomiye Geçiş Tavsiye Kararı

Paragraf 11(f), “iş yerinde eşitliğin teşvik edilmesi, her türlü ayrımcılık ve toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık da dahil şiddetin ortadan kaldırılması” hükmünün de yer alacağı kapsamlı bir politika çerçevesinin kabul edilmesini çağrısında bulunur.

Gemi disiplinlin kurallarına uyumun sağlanmasından gemide yaşayan herkes görevlidir. Ancak yetki sınırını aşması nedeni ile alınamayan eksik tedbirler için amirlerin bilgilendirilmesi gerektiğini unutmamalısınız.

Kadına veya duruma göre erkeğe yöneltilen, cinsel güdülerle uygulanan şiddet eylemidir. Kadına karşı uygulanan toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, kadınları orantısız biçimde etkileyen şiddet anlamına gelir. Kadınlara ve Erkeklere Yönelik Fırsat Eşitliği ve Eşit Muamele Hakkında Kanun istihdam sözleşmesinin ifası bağlamında “cinsel taciz”i şöyle tanımlamaktadır: “Kişi için korkutucu, düşmanca veya küçük düşürücü bir çalışma ortamı yaratarak emir verme, korkutma, davranış, el-kol hareketi, tehdit veya zorlama ve cinsel nitelikli diğer eylemler yoluyla cinsel nitelikli çıkar sağlamak”

Yazıma son verirken Gemide zor şartlarda evlerine ekmek götürme gayretinde bulunan Denizci insanlarını Kötü niyet besleyip değişik eylemlere girmeyin çünki kimse sahipsiz değil sizde boşuna başınıza dönüşü olmayan dert almayın bu işlerin hem kanuni hem şeref,namus durumu var Biz Türk Milleti olarak Denizcilik örf ve adetlerine bağlı Barborosun,Turgut Reisin Torunlarından katı bir gelenekten gelen Türküz .Nasıl ki bazı istenmeyen olumsuz şeylerin yakınlarınıza istemiyorsanız art niyet düşünen arkadaşlara sesleniyorum siz de  insanları kıran üzen bu tarz eylemlerden uzak durun değişik hal ve hareketlerde olan insanı üst amirlerinize bildirin .Çoğu zaman ekranlarda gördüğümüz intikam için elinden geleni ardına koymayan insanlar gerçekte de var mı, nasıl besleniyor bu duygu peki diye zaman zaman düşünürüz. Bu duygu birçok filme, diziye konu olmuştur.

Peki bu duygunun altında neler yatıyor ? Neden intikam almak istiyoruz ? Çünkü intikam, kişinin yaralarını sarması için hissedilen ilk duygulardan biridir. Kimisi zamana bırakır, affetmenin intikam olduğunu düşünür kimisi ise işin peşini bırakmaz ve öfkesini yatıştıracak tek çözümün bu olduğunu düşünür ve sonuna kadar hareket eder.

Bazen boyutları epey büyük olur, insanlar çoğu şeyi göze alırlar. Kişi zarar gördüğü konuda kaybettiği gücü intikamla kazanmaya çalışır, bu kişi için bir nevi merhem olur. Fakat farkına varılmayan intikam iki kişiyi de etkileyen bir eylemdir, her iki kişi de bu eylem sonunda zarar görür. İntikam bir duygudur ve duyguları belirleyen şeyler bizim değer yargılarımız ve inançlarımızdır. Aslına bakıldığında intikam kişinin kendiyle ilgili düşünceleriyle bağlantılıdır. Kişi eğer çok hırslanıp bir konu hakkında intikam almak istiyorsa aslında bu konunun geçmişine bakılmalıdır, oradan mutlaka bu tepkinin sebebi ortaya çıkacaktır.

TANRI TÜRKÜ KORUSUN VE YÜCELTSİN

Gemi Makineleri İşletme Mühendisi

Birol Çetinkaya

Pruvanız neta, denizleriniz sakin, rüzgarınız kolayına olsun. Selametle…

Kaynaklar

Megep

Uluslararası Çalışma Örgütü 2021