Bir devrin ünlü Türk armatörü ve müteşebbisi olan Trabzon’lu Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman Bey’in yaşamı gün ışığına çıkarken

Bir devrin ünlü Türk armatörü ve müteşebbisi olan
Trabzon’lu Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman Bey’in
yaşamı gün ışığına çıkarken
Yazan: Osman Öndeş

Kırzâde Şevki Bey.Kaynak: Leyla Zişan Uman aile albümleri.
Bu çalışmam yakın yüzyıl Türk Deniz Ticaret Tarihi’nde karanlıkta kalmış iki önemli armatörümüzün yaşam öykülerini, ailedeki belgelerle, fotoğraflarla ortaya çıkartmama imkan sağlamıştır.
Ayrıca bu çalışmam ile, daha önce önemini fark edemediğim bir armatörlük şirketini; “Türk Şilepçilik Ltd.Şti.”ni fark ettim. Bu şirket hakkında daha önce yapılmış hiçbir çalışma yoktur.
Bu çalışma sırasında Mustafa Uman tarafından devrin tanınmış ressamlarından Hikmet Alp imzalı “Uman” vapuru yağlıboya tablosunun yaptırılmış olması, günü geldiğinde günümüzde mevcut olmayan Türk Denizcilik Tarihi Müzesi’nde teşhir edilmek üzere sahiplenmek imkanını verecektir.

Bu husus, Lütfü Yelkenci’nin “İbrahim Çallı” imzalı “Anadolu” vapuru tablosu için de geçeridir ki, Lütfü Yelkenci Bey’in vefatından sonra satılmıştır ve Murat Ülker Bey’in
koleksiyonunda olduğu belirtilmiştir.
Lütfi Yelkenci sahibi olduğu bu vapuru Kurtuluş Savaşı sırasında “Leopold” adıyla Fransız gemi sicilinde tutmuş ve böylece Anadolu’ya silah ve cephane sevkini yapabilmiştir.
Bu özelliği ile “Anadolu” vapuru Milli Mücadele kavramında çok değerli olmalıdır ve hiç olmaz ise bu tablo olmayan Türk Denizcilik Müzesi’nde sergilenmek üzere korumaya alınmalıdır ve DTO’ya armağan edilmelidir.
Yine bu husus, Nazım Kalkavan’ın İbrahim Çallı imzalı “Nazım” vapuru tablosu için de geçerlidir ki, bu ailenin tüm bireyleri vefat etmiştir..
Tek miras sahibi; ABD’de yaşamaktadır.
“Bir devrin ünlü Türk armatörü ve müteşebbisi olan Trabzon’lu Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman Bey’in yaşamı gün ışığına çıkarken” başlığını verdiğim bu çalışmam,
arşiv anlamında konusunda önemli bir belge olmaktadır.
Bana; Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman aile arşivini çalışma imkanını veren ve çalışmalarım sırasında gerektiğinde yardımlarıyla, ortaya koydukları
önerileriyle mutluluk duyduğum; Leyla Zişan Uman, Prof. Dr. İdris Bostan, Prof. Dr. Süleyman Uygun, Doğan Bayın’a teşekkür ediyorum.

René Van Der Zee tarafından Türk Armatörleri ve Robert Brothers Müdürlerinden Jawell şerefine Pera Palas’ta verilen yemek daveti. Saptanan bazı isimler; İhsan Tezcan, Willi Sperco, L.Kowess, M.Balich, Dimitris Zervodakis, Felix Franchi, Yanni Hacakis, Mustafa Uman, Lütfü Yelkenci, Hilmi Daregenli..Kayak: Leyla Zişan Uman aile albümleri.

Armatör Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman ailesi

Aradan yıllar geçtikçe seyrek de olsa beni arayanlar oluyor.. Eserlerimden dedelerinin, babalarının, akrabalarının yaşam öykülerini görenler, eksik varsa tamamlamak için beni arıyorlar.
2014- 2015 yılları idi..Trabzonlu Armatör Kırzâde Şevki ve Armatör Mustafa Uman konusu çok eksik kalmış bir çalışma halindeydi.. Nekadar ısrarcı olduysam da aileden kimseye ulaşamadım. Trabzon’dan çok eski gemi acentesi “Abdullah Çakır Gemi Acenteliği”nin emsalsiz kıymetli başkanı Yusuf Çakır, bir bilgi, belge bulmak umudu ile Trabzon, Samsun ve Rize Sanayi ve Ticaret Odaları’na kadar araştırmalar yaptı, üniversitelerde akademisyenlerle görüştü. Bir netice alamadık..
Kırzâde ailesi zamanında birçok Karadenizli aile gibi İstanbul’a göç etmiş ve Emirgan-Sarıyer/ Boyacıköy ve Kuruçeşme, Yeşilköy- Florya semtlerine yerleşmişti. Ben nice adreslere baş vurdum.. Umudum neyazıktır ki tükendi ve böyle bir his ile de Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman maddesini haliyle yetersiz şekilde yazabildim.
Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman aileleri konusunda yeniden bana çalışma imkanı veren, bana bu konuda umut olan Leyla Zişan Uman Hanım’a çok teşekkür ediyorum ve bu çalışmamı yakın yüzyıl Türk Deniz Ticaret Tarihi arşivine bir örnek olması amacıyla yayınlıyorum.
Kırzâde ailesinin önemli bir faaliyeti fındık ticareti idi. Aynı zamanda Kırzadeler Trabzon’da Vapur acentesi olarak tanınmıştır. Varlıklı bir aile olarak İstanbul Emirgan Boyacıköy’de bir yalıyı satın alarak buraya yerleşmişlerdi. Bu yalı Kırzâde Yalısı olarak ün yapmıştır. Tercih ettikleri Emirgan- Boyacıköy semti, III. Selim'in pek çok kumaş resim ustasını bu bölgeye yerleştirmesinden bu yana Boyacıköy adını almış, küçük bir köy idi. O dönemde Boyacıköy’ün aşağı kesimlerinde Türkler, kıyıya yakın kesimlerinde ise Ermeniler ve Rumlar çoğunluktaydı.

Kırzâde Yalısı- Bu yalı Emirgan, Sarıyer- Boyacıköy’daki aileye ait mülklerden biriydi.
Tarih:17 Ağustos 1928. Kırzâde Yalısı 2016 yılında bir yatırımcı gruba satılmıştır.
Kaynak: Leyla Zişan Uman aile arşivi.

Kırzâde ailesi soyağacı
Kırzâde ailesinden Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Soy Belgesi’nde kayıtlı isimler şöyledir;
- Kırzâde Hacı İsmail 1 Temuz 1829 Trabzon doğumludur. Annesi Zeynep, Babası Hasan olup ev adresi günümüz kayıtlarına göre Trabzon’da Ortahisar- İnönü Mahallesi idi; 28 Kasım 1911’de vefat etmiştir.
-Aynı adreste kayıtlı Kırzâde İsmail ve Emine kızı Seher 1 Temmuz 1861’de Trabzon’da dünyaya gelmiştir. 6 Ocak 1947’de Trabzon’da vefat etmiştir.
-Aynı adreste kayıtlı Kırzâde Hacı İsmail ve Emine oğlu Kırzâde Mehmet Şevki 1 Ağustos 1867 tarihinde Trabzon’da dünyaya gelmiştir. 26 Mayıs 1937 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.
-Aynı adreste kayıtlı İlhame ve Kırzâde Mehmet kızı Nazire 1 Temmuz 1874 tarihinde Trabzon’da dünyaya gelmiştir.21 Temmuz 1951 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.

Kırzâde Şevki Bey’in kardeşi Kırzâde Sabri Bey,
1 Mayıs 1926 Brunewald Berlin.
Kaynak: Leyla Zişan Uman aile albümleri.
-Kırzâde Sabri Bey hakkında Leyla Zişan Uman Hanım şu bilgileri vermiştir; “Şevki Kırzade Bey’in oğlu Sabri Kırzâde Bey babaannemin kardeşi idi. Kırzade ve Şurekası armatörlük şirketinde önemli sorumluluklar üstlenmiştir. Her nekadar dedem Mustafa Uman, Kırzâde Şevki Bey’in damadı olarak işlerinı yürütmüş olsa da ve daha da büyütmüş olsa, Kırzâde ailesi, yani babaannem tarafı armatörlük ve ticaret yaşamında çok daha etkindiler. Bir bilgi eklemek isterim; Babam Abdülkadir Ruhi Uman’ın ilk eşinden olan oğlu Hilmi Uman Paris’te yaşamaktadır. Ben kendisine de yazdım ve olasıdır ki, aile hakkında kendisinde belge, bilgi, fotoğraf var ise, göndermesini istedim.”
-Yeni adı ile İstanbul Şişli İnönü Mahallesi’de kayıtlı Seher ve İsmail Uman’ın oğlu Mustafa Uman 1 Temmuz 1883 tarihinde Trabzon’da dünyaya gelmiştir.

Kırzâde ailesi akrabalarından armatör Mustafa Uman, Kırzâde Şevki Bey’in kızı Zişan Hanım’la ile evlenerek damat oldu. Mustafa Uman ve Yusuf Kıran gibi armatör olan aile bağlarıyla da çok daha önemli bir ismi temsil ediyordu.
Trabzon eşrafından İmamzâde İsmail Efendi ve Seher Hanım’ın oğlu, armatör Kırzâde Şevki Bey’in damadı, tüccardan Yusuf Kıran’ın teyze oğlu, Zişan Uman’ın eşi, Abdülkâdir Uman ve Selma Zaman’ın babası, Nihat Zaman’ın kayınpederi, Hülya ve Zehra Zaman’ın dedesi, Behice Orkun’un ağabeyi, Abdürrahîm Orkun’un dayısı, Türk Şilepçilik İşletme Limited Şirketi kurucusu ve hissedarlarından Armatör Mustafa Uman 15 Nisan 1960 günü vefat etti. Cenazesi 16 Nisan 1960 Cuma günü Şişli Camii’nde kılınan öğle namazını müteakiben Eyüp’teki aile mezarlığında defnedildi. Armatör Mustafa Uman, Armatör Yusuf Kıran’ın teyze oğlu idi.
-İstanbul Şişli, İnönü Mahallesi’nde kayıtlı Nazire ve Kırzâde Mehmet Şevki kızı Zişan 1 Temmuz 1892 tarihinde Trabzon’da dünyaya gelmiştir. Vefat tarihi 29 Ağustos 1989’dur.
- İstanbul Şişli, İnönü Mahallesi’nde kayıtlı Zişan ve Mustafa oğlu Abdülkadir Ruhi Uman 8 Eylül 1919 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Vefat tarihi 16 Haziran 1976’dır.
-İstanbul Şişli, İnönü Mahallesi’nde kayıtlı Olga Severini ve Vincenzo Severini kızı Maria Teresa 7 Mart 1932 tarihinde İtalya Foligno’da dünyaya gelmiştir. 13 Temmuz 2019 tarihinde vefat etmiştir.
-İstanbul Fatih, Ayvansaray Mahallesi Mahallesi’nde kayıtlı Maria Teresa ve Aldülkadir Ruhi Uman kızı Leyla Zişan Müge Uman 16 Haziran 1961 tarihinde İtalya’da dünyaya gelmiştir.
-İstanbul Fatih, Ayvansaray Mahallesi Mahallesi’nde kayıtlı Leyla Zişan Mügen Uman Özfiliz ve Abdullah Özfiliz ailesinin oğlu Gianni Can Özfiliz 22 Nisan 1991 tarihinde İstanbul Şişli’de dünyaya gelmiştir. Evlidir.
-İstanbul Fatih, Ayvansaray Mahallesi Mahallesi’nde kayıtlı Leya Zişan Müge Uman Özfiliz ve Abdullah Özfiliz kızı Lara Özfiliz 06 Mayıs 1996 tarihinde İstanbul Şişli’de dünyaya gelmiştir.
- Abdullah Ruhi Uman’ın ilk eşinden olan 31 Mayıs 1954 İstanbul doğumlu oğlu Mustafa Halit Ziyaeddin Uman’ın anne tarafından büyükbüyük dedesi Uşakizâde Halit Ziya Uşaklıgil idi. Paris’te yaşamaktadır. - Maria Teresa Uman ve Abdüldülkadir Ruhi Uman’ın oğlu (Prof.Dr.) İsmail Ruhi Uman babasının armatörlük mesleğini seçmemiştir. 23 Şubat 1963 tarihinde İstanbul'da doğdu. 1981’de İstanbul İtalyan Lisesi’nden mezun olduktan sonra Türkiye’den ayrıldı. 2001 yılında Almanya’da Lüdwig Maximilian Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. (PhD in physics -Doctor Rerum Naturalium -Ludwig Maximilians Universität, Munich) .Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Near East Üniversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü/Mühendislik Fakültesi-İnovasyon ve Bilişim Teknolojileri Merkezi’de görev yapmaktadır.

Kırzâde Sabri Bey, Sevgili eniştem ve ablama bir hatıra olsun. 16 Teşrinisâni 1923; Mehmed Sabri 1324. Berlin. Not: imzanın yanındaki 1324 yaklaşık 1908 miladi yapıyor. Kaynak: Leyla Zişan Uman aile albümleri.

Kırzâde Şevki Bey devrinde atılımcı bir müteşebbis ve büyük bir armatör idi. Kırzâde Şevki Bey, Rıza Kalkavan ile beraber İngiliz yapısı bir yük gemisini Rus bir tüccardan satın alarak işi geliştirmiştir. Daha sonra bu gemiyi İstanbul ve Karadeniz limanları arasında posta vapuru olarak işletiyorlar. Cumhuriyet döneminde armatörlüğün yanı sıra, demiryolu ihalelerine katılıyor. Filyos-Irmak hattının bir kısmının yapımını üstleniyor. Otuzlu yıllarda ülkenin iktisat politikalarının belirlenmesinde rol oynayan Âli İktisat Meclisi’nin üyesi olmasının yanı sıra Kırzâde Şevki Bey’in adı, İş Bankası’nın 46 kurucu üyesi arasında geçiyor ve bir dönem Ziraat Bankası yönetim kurulu üyeliği de yapıyor.

Bu fotoğrafta direksiyonda olan Kırzâde Sabri Bey, önde oturan Kırzâde Şevki Bey ve ayakta olan şöfördür. Kaynak:Leyla Zişan Uman aile arşivi.

Kırzâde Apartmanı

Kırzâde Şevki Bey Tepebaşı’nda Tozkoparan Caddesi’nde çok geniş bir arsayı ileride apartman inşa ettirmek üzere satın alıyor ve Boyacıköy’den komşusu olan Mimar Georges Couloutros’a bu apartımanı inşa etme görevini veriyor. Mimar Georges Couloutros da Art- Neuveau tarzı bir apartman inşa ediyor. Bu apartman olasıdır ki belki de başka bir ticari girişime sermaye yapmak için apartmanı 1939’da Zırh ailesine satılmıştır. O zamana dek gayrimüslimlerden oluşan apartman sakinlerinin profili yavaşça değişmiş. Başkent Ankara’ya taşınmış, beraberinde elçilikleri de götürmüş, kapitülasyonların kaldırılmasıyla yabancı girişimciler ayrıcalıklarını kaybetmişlerdi. İstanbul genelinde, Beyoğlu’nda demografi hızla değişiyordu. Günümüzde İKSV'nin yerleştiği Nejat Eczacıbaşı binası veya diğer adıyla Deniz Palas Beyoğlu Şişhane meydanında Sadi Konuralp Caddesine cepheli olarak 1920 tarihlerinde Mimar Georges Couloutros tarafından bir apartman olarak inşa edilmişti. Dönemin apartman tasarımının nadide örneklerinden biri olarak inşa edilmiş yapı, bugüne kadar özgün olarak kalmıştır. 1932 yılında yapılmış olan Pervititch haritalarında bina Kırzâde Apartmanı olarak görülmektedir. Bina betonarme olarak yapılmış ilk binalardan biridir. Tavanlardaki 1940 yıllarına ait Kartonpiyerler kaldırıldığında 1920’lerin kalem işi süslemeleri ortaya çıkmıştır.

Kırzâde Apartmanı- Aileye ait bu tarihi apartman da birkaç kez el değiştirmişve en son 2019 yılında bir iş adamı Zırhoğlu’na satılmıştır.

Leyla Zişan Uman Hanım anlatıyor

Kırzâde ailesinin “Kırzâde ve Uman” olarak öyküleri konusunda hiç beklemediğim bir zamanda beni telefonla arayan Leyla Zişan Uman Hanım, bu köklü armatörlük ve iş dünyasında başarılar tesis etmiş bir ailenin simgesel bir ismi ve ben umut ile bu öyküyü akademik yapıda tamamlamayı umuyorum.

“Türk Deniz Ticareti 1926 Yıllığı”nda “Kırzâde Vapur Şirketi” nin Sirkeci’de Sansaryan Hanı’nda Daire-i Mahsusa’da olduğu kayıtlıdır. Telefonu 3494’dür. Şirket; Kırzâde Şevki Bey ve oğlu tarafından kurulmuş olup ve iki vapuru vardır. Açıklama konusunda şöyle denilmektedir: “ Bu vapurlar şilepçilikte çalıştırıldıklarından iş buldukları her limana sefer ederler. Mevcut mürettebatı 46 kişiden ibarettir.Sahibi olduğu vapurlar; 1883 İngiltere inşa “İstanbul” ve “Teşvikiye”dir. Teşvikiye vapuru hakkındaki bilgileri, 1920 gibi yıllarda Türk Deniz Ticareti’nin ve Türk armatörlerinin durumunu resmetmek amacıyla ayrıca seçtim. O yıllarda vapurlar çok sayıda armatör arasında eleğiştirir ve çoğunlukla 30-40 yaşlarında olanları da Türk armatörleri satın alırdı. Bunlar aslında hurdaya gitmesi gereken vapurları. Teşvikiye adı verilen “Mikhael Arkhangel” 20 yaşında idi. -1919’da İstanbul’dan A. D. Tchirkovich satın aldı. -1924’da İstanbul’dan Kalkavanzade Mehmet Rıza Kaptan satın aldı ve “Teşvikiye” adı verildi. -1925’de İstanbul’dan Kalkavanzade Mehmet Rıza Kaptan & Mahdumu İsmail Vapur Şti. adına tescil olundu. -1926’da İstanbul’dan Kırzâde Şevki ve Şurekası satın aldı ve adı değiştirilmedi. -1928’de İstanbul’dan İbrahim ve Şirketi satın aldı ve adı değiştirilmedi. -1930’da İstanbul’dan Alemdarzade Biraderler satın aldı ve “Bülent” adı verildi. -1933’de İstanbul’dan Türk Sosyete Vapurculuk TAŞ’ye,1936’da İstanbul’dan Limanlar ve Devlet Denizyolları Idaresi Genel Müdürlüğü’ne devredildi. -1936’da İstanbul’dan Mustafa Hafız Tavilzade ve Kardeşleri satın aldı ve “Kurtuluş” adı verildi. 24 Ocak 1942 gecesi İstanbul’dan Yunanistan’ın Pire limanına yardım malzemesi yüklü olarak seyrederken Marmara Adası kuzey sahili Saraylar Köyü Kurtuluş Burnu Polatlı kayalıklarına bindirerek battı. Rıza Kalkavan ve Kırzâde Şevki (1921 - 1924) Kırzâde Şevki ve Şurekâsı (1924 - 1938) Türk Şilepçilik Ltd. Şti. (1938 - 1960) 1922 gibi süreçte Kırzade Şevki Bey İttihat Terakki Partisi Trabzon üyesidir. Kırzâde Mustafa ise Teşkilât-ı Mahsusa üyesi idi. Trabzon’daki Ermeni katliamlarının sorumlusu olarak İngilizler tarafından Malta’ya gönderilmiştir. Kırzâde Mustafa Malta’dan ilk firar eden biri olmuştur. Van Valisi Cevdet (Belbez) ile birlikte 6 Aralık tarihinde adadan kaçmışlardır. İngiliz raporlarında İtalya’ya gittikleri kaydedilir. Kırzâde Mustafa İtalya’da eşi ile buluşmuştur. Kırzâde Mustafa İstanbul tüccarları arasında idi. Trabzon İttihat ve Terakki Davası’nda yargılananlar ve cezalandırılanlar arasında yeralmıştır.

Türk Şilepçilik Limited Şirketi Cumhuriyet bayramı
Şenliklerine spor bir otomobile yerleştirdikleri
hayli görkemli bir çelenk ile katılmıştı.

Kökleri Karadeniz’den gelen İstanbul’lu toptancı tüccar Kırzâde Şevki Bey yine Karadenizli armatör Rıza Kalkavan ile 1921’de 1851 İngiliz yapısı Rus genelyük gemisini satın alarak “Kırım” adını verdiler. Bu gemi İstanbul Karadeniz limanları bağlantılı olarak posta vapuru seferlerine verildi. Henüz Cumhuriyet’in kurulmamış olmasına karşın, bu bölgeler Kemalist kuvvetlerin hükümranlığında bulunuyor ve Milli Mücadele devam ediyordu. 1923’de zaten son derece yaşlı ve onarılamayacak durumdaki “Kırım” gemisi hurdaya gönderildi. Ancak bu geminin bazı parçaları yeni satın aldıkları ve “Kırzâde” adını verdikleri geminin onarımında kullanıldı. Cumhuriyet’in ilanından sonra Rıza Kalkavan ve Şevki Kıroğlu (Kırzâde) kendi şirketlerini kurma kararını aldılar. Rıza Kalkavan “Kırzâde” gemisinin haklarını devralarak bu gemiye “Hisar” adını verdi. Kırzâde Şevki bir süre armatörlükten çekildiyse de, denizcilik faaliyetlerini sürdürdü. Kırzâde Şevki ve Şurekâsı isimli firmasıyla 1923’den itibaren yeniden gemi alımına gitti ve Hacızâde Mesud’dan “Bafra” isimli posta vapurunu satın aldı ve bu gemiye “Şark” adı verildi. Böylece 1924’den itibaren Kırzâde Şevki ve Şurekâsı olarak Kırzâde ailesi yeniden Türk armatörlük camiasına katıldı. Bu gemiyle Karadeniz hattında posta vapurculuğu yaptılar.

Hisar ve Anadolu Vapuru Zonguldak’ta. Kaynak: Yüksel Yıldırım- Zonguldak Nostalji

1924’de bir gemi daha satın aldı; Bu gemi 1889 Newcastle inşa 2233 gt. olan bir genelyük gemisiydi ve bu gemiye “Kırzâde” adı verildi. Böylece ortaklık zamanında adı “Kırzâde” iken Rıza Kalkavan ve Mahdumları’na devredilerek “Hisar” adı verilen gemiden sonra, yine “Kırzâde” adı verilen ikinci genelyük gemisi Türk deniz ticaret filosuna kattı.

Denizyolları İşletme Müdürlüğü’nün gemi satışı

Limanlar ve Denizyolları İşletme Genel Müdürlüğü 30 Ağustos 1934 tarihi itibarıyla Kızılırmak, Zonguldak ve Sinop vapurları Kırzâde Şevki ve Şurekası’na taksitli olarak ödenmek şartıyla satmıştır. İstanbul Deniz İşleri Müdürlüğü Gazetelere verdiği 12 Ağustos 1934 tarihli ilan ile Denizyolları İşletmesi’nin sahibi olduğu Kızılırmak, Sinop ve Zonguldak vapurlarının idare ihtiyacı için kömür nakliyatını deruhte etmiş olan Kırzâde Mustafa ve Kırzâde Hüseyin Münir Beylere kendilerine mün’akit mukavele ahkâmı dairesinde sırf kâruzarur ve hesaplarına işletilmek ve idarenin yazılı müsaadesi alınmadıkça ecnebi limanlarına gönderilmemek üzere 2 Mayıs 1934 tarihinden itibaren bilâbedel (Herhangi bir bedel olmaksızın) emirlerine tevdi ve irae ve kendi firmalarının forsunu koymalarına müsaade edilmiştir.

Kırzâde Şevki, Kırzâde Rıza ve Kırzâde Hüseyin

Trabzon eşrafından Kırzâde Şevki Bey’in ilk ticaret kaydı ve meşguliyeti “Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nda Kayıtlı olan Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri (1923)(2)“ kaydında İkinci Sınıf tüccar bölümünde yeralmaktadır. Buradaki sıralamada “Kırzâde Şevki ve Ortakları” ve adresi - Kınacıyan Han; Ticarî işi - fındık ve bağdadî ticareti olarak belirtilmektedir. Erken Cumhuriyet yıllarında Kırzâde Şevki Bey’in demiryolu inşaatı ihalelerine de katıldığı görülür; Bakıryolu ve kömüryolu ihalelerisine katılanlar arasında Muhaddiszade Alim ve Erzurumlu Nafiz (Kotan) gibi müteahhitler hem ticari sermayeye sahiplerdi hem de ihalelere kurdukları inşaat şirketleri aracılığı ile katılmışlardı. Kırzâde Şevki, Osmanlı döneminde Giresun’da bakır madeni imtiyazını elde etmişti. (BCA, 30-10-0-0-175-210-1) Bunun yanında Kırzade Şevki, 1935-1937 yılları arasında Türkiye’deki iktisat politikalarının önemli bir belirleyeni olan Ali İktisat Meclisinin üyesiydi (Hakimiyeti Milliye, 2 Teşrinisani 1931). Kırzâde Şevki, İş Bankası kurucu üyeliği ve Ziraat Bankası yönetim kurulu üyeliği yapmıştı. (Kaynak:Ferhat Akyüz; Erken Cumhuriyet Döneminde Demiryolu İhaleleri Üzerinden Türkiye’de Sermaye Birikiminin İzini Sürmek. Mülkiye Dergisi,2022).

Ressam Hikmet Alp imzalı ikinci Uman Vapuru tablosu. Kaynak:Leyla Zişan Uman aile arşivi.

İleriki yıllarda, Mübadiller taşınması amacıyla bir gemi satın aldığı ve buna Kırzâde adını verdiği görülmektedir. Bu olay, Kırzâdelerin armatörlüğe adım atmasının nedenini de ortaya koymaktadır. Kırzâde Şevki Bey, Dersaadet Ticaret Odası’nın 1926 Meclis seçimlerinden en fazla oy alan üç üyeden biri olmuştur..

Ev adresleri ve ticaret yaşamları

Kırzâde Hüseyin’in ev adresi; Kırağı Sokak No.31 Osmanbey ve ortağı İmamzâde Mustafa’nın ev adresi; Şişhane Karakolu civarında Tozkoparan’da Kırzâde Apt. 6No. Beyoğlu idi. Kırzâde Şevki Bey banka ve sigorta şirketi kurucu ortaklığı olarak, 1913 yılında çoğunluk ortakları Adapazarlı hristiyan Osmanlı eşrafından oluşan “Adapazarı Bankası” kurulmasında öncü yatırımcı olmuştur. 29 Mart 1928 tarihînde Adapazarı İslâm Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketi” adından “İslâm” kelimesi çıkartılarak “Adapazarı Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketi” adını almıştır. Bakanın kurucu hissedarları arasında yeralan Kırzâde Şevki Bey ve Şürekâsı (Ortakları) o devirde çok nadir olabilecek şekilde bir ortaklıkla banka hissedarlığına sahip çıkmışlardır. Bankanın merkezi 25 Ekim 1934’de Adapazarı’ndan Ankara’ya taşınmış ve bankaya “Türk Ticaret Bankası” adı verilmiştir. Banka 30 Mart 1952’de genel merkezi Ankara’dan İstanbul’a taşınmıştır..

Hacı Ahmet Kıroğlu

Kırzâde ailesinden olan Hacı Ahmet Kıroğlu armatör olarak denizcilik geleneğini sürdüren bir Kırzâde akrabasıdır. Geçirdiği bir trafik kazası neticesi vefat etmiş ve cenazesi 22 Ağustos 1962 günü Teşvikiye camiinde kılınan ikindi namazını müteakip Edirnekapı Sakızağacı Şehitliği’nde defnedilmiştir.

Milli Vapurcular Birliği ve Kırzâde Şevki Bey

Milli Vapurcular Birliği’nin merkezi Sirkeci’deki Kırzâde Han’daydı 16 Mart 1930 tarihi itibarıyla; Milli Vapur şirketleri tarafından teşkil olunan Millî Vapurcular Birliği dahili nizamnamesi (İç Tüzük) ikmal edilerek mesaiye başlanmıştır. Milli Vapurcular Birliği’nin merkezi Sirkeci’deki Kırzâde Han’dır. Teşkilatını da tamamlamış olan Birlik vapur şirketlerinin yabancı sigortalardan kurtarılması için bir millî vapurcular sigortası teşkili hakkında tetkikat yapmaktadır.
Kırzâde Şevki Bey’in kardeşi vefat ediyor 8 Haziran 1936 Pazartesi günü Armatör Kıroğlu (Kırzâde) Şevki’nin kardeşi Sabri Kıroğlu müptela olduğu hastalıktan kurtulamayarak vefat etmiştir. Cenazesi 9 Haziran 1936 Salı günü Beşiktaş Çarşıiçi’ndeki Haşim Bey Apartımanından Saat 11’de alınarak Ortaköy Camii’nde kılınan öğle namazını müteakip Edirnekapı Şehitliği’nde defnedilmiştir.
Kırzâdeler’e ait gemilerden olan “Galata” vapuru karaya oturduğu Karadeniz Ereğlisi’nde, Karadeniz Ereğlisi İcra Memurluğu’nun 12 Ekim 1939 günkü açık artırma ilanıyla satışa çıkartılmıştır. Bu ilana göre; içinde 150 ton kömür yükü olan 849 grostonluk Galata vapuru, gemide mevcud demirbaş,199 adet menkul alet adevat dahil olmak üzere 10449 lira 80 kuruş ihale bedeliyle açık artırmayla satılacaktır.
1930 tarihli basılı kaynaklara veya belgelere müracaat ettiğimiz Kırzâdeler’in genel merkezi, Sirkeci’de Küçük Kırzâde Hanı’dır. Bu handa ayni zamanda Lloyd Triestino İtalyan armatörlük şirketinin yazıhanesi bulunmaktadır. Yine Ocak 1930 tarihi itibarıyla Perlepeli Halil gazeteye ilan vererek “Tarihi teşekkülünden beri muhasibi mesulü bulunduğum Kırzâde Şevki ve Şurekâsı Şirketi’nden kat’ı alaka (İlişik kesme)” ettiğini ilan etmiştir.

Kırzâde vapuru İzmit Tersanesi’nde.

Gemilerin özellikleri: S.S. Kırım- (Ex- Libau)

1851 yılında Govan- Glasgow’daki Smith & Rodger Tersanesi Middleton Kızaklarında 22 Kızak No.’su ile inşa edilen demir gövdeli buharlı yük/yolcu gemisi “Times” 15 Ağustos 1851’de denize indirildi. 1921’de artık 70 yaşında olan gemi Kalkavan ve Kırzâde ortaklığı olarak satın alındı ve “Kırım” adı verildi. 1923’de Haliç Kalafatyeri’nde söküldü.

S.S Kırzâde

1889’da C.S.Swan & Hunter, Newcastle Tersanesi’nde J.J. & C.M. Forster, Newcastle firması adına “Newquay” adıyla inşa edildi. 1924’de Kırzâde Şevki ve Şürekâsı tarafından satın alındı ve “Kırzâde” adı verildi. Kasım 1932’de Kemal Hacızâde, İstanbul firması adına satın alındı ve “Hacızâde” adı verildi. • 18 Ocak 1933’de Zonguldak’ta kömür yüklü olarak fırtınaya yenik düşmesi sonucu battı. 1933’de yüzdürüldü ve hurdaya satıldı.

S.S Kırzâde

1907’de Supple Ballin Shibuilding, Portland Tersanesi’nde US Shipping Board, Portland adına “Diana” adıyla inşa edildi. 1923’de Kalkavan ve Kırzâde ortaklığı satın aldı ve “Kırzâde” adı verildi. 1924’de Rıza Kalkavan ve Mahdumları hisseleri devraldı ve gemiye “Hisar” adı verildi. 22 Aralık 1937 gecesi Karadeniz’de Riva Deresi yakınlarında kayalıklara bindirerek parçalandı. Karadeniz Ereğli’den Derince’ye kömür taşıyordu.

S.S Şark

1894’de Rijkee & Co. Rotterdam Tersanesi’nde Konikl.Nederland Stoomb Maats., Amsterdam firması adına “Danae” adıyla inşa edildi. 1922’de A.Mattino, Palermo firmasına satıldı ve “Bafra” adı verildi. 1923’de Hacızâde Mesud, İstanbul satın aldı ve gemi adı değiştirilmedi. 1924’de Kırzâde Şevki ve Şürekâsı satın aldı ve “Şark” adı verildi. 1930’da İstanbul’dan Fuat Kaptan satın aldı. 1938’de İstanbul’dan Faik Zeren ve Nadir Bey, satın aldı. 1954’de İstanbul’dan Orhan Orsa Kaptan ve Turgut Güner satın aldı. 1961’de Orhan Orsa Kaptan ve Suat Akyol, İstanbul ortaklığına devredildi. Nadir Bey ortaklıktan çıktı. 1961’de Beykoz’da hizmetdışı bırakıldığında 67 yıllık gemiydi! 15 Ağustos 1966’da İstanbul Hasköy’de söküldü.

“Kırzâde” vapuru Kasım 1932’de Kemal Hacızâde, İstanbul firması adına satın alındı ve “Hacızâde” adı verildi. 18 Ocak 1933’de Zonguldak’ta kömür yüklü olarak fırtınaya yenik düşmesi sonucu battı. Kaynak: Yüksel Yıldırım/ Zonguldak Nostalji.

S.S Ordu

1890’da T.Royden & Son, Sunderland Tersanesi’nde Barnesmore Stemship Co., Liverpool firması adına “Barnesmore” adıyla inşa edildi. 1924’de Hacızâde Mesud ve Cevzelioğlu Mehmet, İstanbul satın aldı ve” Mesud” adı verildi. 1925’de İstanbul’dan Sofuzâde Sudi Ahmet satın aldı ve “Turgut” adını verdi. 1927’de Kırzâde Şevki ve Şürekâsı, İstanbul satın aldı ve “Ordu” adı verildi. 1933’de Ziraat Bankası’na intikal etti ve banka Kalkavanzâde Rıza Bey’e sattı. 1934’de Kaptan Yektazâde ve Kalkavanzâde Rıza Bey ortaklığına devredildi. 1935’de Kaptan Yekta, İstanbul tüm hisseleri devraldı. 22 Ekim 1936’da Zonguldak’tan İzmir’e tertipli kömür yüklü olarak seyrederken Kızkulesi önlerinde Hamidiye kruvazörü’le çarpışma sonucu battı. (Cumhuriyet, 19 Ocak 1933)

S.S Zonguldak

1903’de Rijkee & Co., Rotterdam Tersanesi’nde Kon.Hollandsche Stoomboot Mıj., Amsterdam firması adına “Sheldestrom” adıyla inşa edildi. 1925’de Türkiye Seyrisefain İdaresi tarafından satın alındı ve “Zonguldak” adı verildi. 1938’de Kırzâde Şevki ve Şürekâsı, İstanbul tarafından satın alındı. 1938’de Sosyete Şilepçilik TAŞ., İstanbul’a devredildi. 1941’de II. Dünya Harbi seferberlik yaptırımları gereği Türk Deniz Kuvvetleri adına nakliye gemisi olarak kullanılmak üzere elkonuldu. 7 Mart 1954 günü Kefken Adası önlerinde Yolaç şilebiyle çarpışarak battı. İstanbul’dan Zonguldak’a balast olarak kömür yüklemek üzere seyir halindeydi.

S.S Urla

Genelyük gemisi 1890’da Bergens M.V., Bergen Tersanesi’nde 74 Kızak numarasıyla J.G. Giertsen, Bergen firması adına “Beridablik” adıyla inşa edildi. 1926’da Kırzâde Şevki’ye satıldı ve “Urla” adı verildi. 1928’de Çolakzâde Ömer ve Rasim ve Şirketi’ne satıldı ve “Kısmet” adı verildi. 14 Mart 1952’de Zonguldak Limanı’ndan kömür yüklü olarak İstanbul’a müteveccihen denize açıldıktan sonra kayboldu.

S.S. Kızılırmak

Kızılırmak vapuru 1898 yılında S.S Lingfield Tersanesi’nde 493 Kızak No.’suyla inşa edildi. İlk adı “Wingfried” dır ve armatörlük şirketi Pyman G. & Co. - George Pyman & Co., West Hartlepool/ Sunderland’dı. 1915’de Osmanlı Seyrisefain İdaresi adına satın alındı. Gemiye “Kızılırmak” adı verildi. 1934 - 1935 yıllarında Devlet Denizyolları İdaresi’nde kaldı. 1935’de Kırzâde Mustafa ve Hüseyin Münir Ortaklığı’na satıldı. 1937’de işletme hakkı Mustafa Uman’a ait Türk Şilepçilik Ltd. Şirketi’ne devredildi. 27 Aralık 1939 gecesi Sinop açıklarında battı.

S.S.Galata; (Ex-Samsun, Ex- Urania, Ex-Vrisida,Ex-Klyde)

İnşa adı “Klyde” olan genel yük gemisi İngiltere, South Shields Upon On Tyne, C.S. Swan & Hunter Tersanesi’nde 1882’de inşa edildi. 7 Ekim 1922 günü, Karadeniz’de Milli Mücadele’nin emrindeki “Gazal” romörkörü tarafından ele geçirilerek Türkiye Seyrisefain İdaresi’ne devredildi ve “Samsun” adı verildi. 1927’de Kırzâde Şevki ve Şürekâsı’na satıldı ve “Galata” adı verildi. İşletme hakkı, 1936’da Mustafa Uman ’a ait Türk Şilepçilik İşletme Ltd. Şti.’ye, 1938’de Sosyete Şilepçilik T.A.Ş.’ye devredildi. 1 Ocak 1939 günü, Karadeniz Ereğlisi, Bender yakınlarında parçalanarak battı. S.S.İzmir; (Ex-Uman, Ex-Trabzon,Ex-Alberta) 1919 yılında Fransız hükümeti adına askeri nakliye gemisi olarak kullanılmak üzere İngiliz Colombia’sında Foundats Co. tersanesinde inşa ettirilen 2485 grt, 1555 net tonluk genel yükgemisi “Alberta” 1926’da Kırzâde Şevki ve Şürekâsı firmasına satıldı ve gemiye “İzmir” adı verildi. Kırzâde Şevki Bey’in vefatı üzerine 1938’de oğlu Kırzâde Mustafa ve ortağı Hüseyin Münir kurdukları Kırzâde Mustafa ve Hüseyin Münir Vapurculuk firmasına devredildi. 1941’de Mustafa Uman ’a ait Türk Şilepçilik İşletme Ltd. Şti.’ne devredildi ve “Trabzon” adı verildi. 1948’de Mustafa Uman tarafından “Uman” adı verildi.30 Kasım 1948 tarihinde Kefken Adası önlerinde ağır denizlere yenik düştü ve kayalıklara çarparak parçalandı.
1930 tarihli basılı kaynaklara veya belgelere müracaat ettiğimiz adres; Kırzâdeler’in genel merkezi, Sirkeci’de Küçük Kırzâde Hanı’dır. Kırzâde Şevki Bey’in Sansaryan Han’dan şirketinin kendisine ait Küçük Kırzâde Hanı’na naklettiği anlaşılmaktadır. Bu handa ayni zamanda Lloyd Triestino İtalyan armatörlük şirketinin yazıhanesi bulunmaktadır. Yine Ocak 1930 tarihi itibarıyla Perlepeli Halil gazeteye ilan vererek “Tarihi teşekkülünden beri muhasibi mesulü bulunduğum Kırzâde Şevki ve Şürekâsı Şirketi’nden kat’ı alaka (İlişki kestiğini)” ettiğini ilan etmiştir. Kırzâde Şevki Bey, ayrıca Trabzon azası olarak Ziraat Bankası yönetim kurulunda ve 11 Temmuz 1932’de Âli İktisat Meclisi’nde yeralmıştır.

S.S. Ordu- (Ex-Eser-i Cedid, Ex-Julia, Ex- Artemida, Ex- Jon Cuza, Ex-Valetta, Ex-Marie Louise -Ex- Mesud, Ex- Turgut)

Genel yük gemisi “Bernemoore” 8 Mayıs 1880 tarihinde denize indirildi ve bir ay sonra hizmete hazır hale getirildi.1896’da Idare-i Mahsusa, Istanbul satın aldı ve “Eser-i Cedid”adı verildi.1909’da Osmanlı Donanması emrine verildi. 1922’de İstanbul’dan E. Cantraine & M. Joffredy satın aldı, “Marie Louise” adı verildi. 1923’de İstanbul’dan Hacizade Mesut & Kefelizade Mehmet satın aldı ve “Mesud” adı verildi.1924’de İstanbul’dan Sofuzade Sudi Ahmet satın aldı ve “Turgut” adı verildi. 1927’de İstanbul’da Kırzâde Şevki ve Şurekası ve “Ordu” adı verildi. 1931’de icra sonucu Ziraat Bankasi’na devredildi. 22 Ekim 1937’de Zonguldak’tan İzmir’e kömür yüklü olarak seyrederken, Hamidiye Kruvazörü ile Kız Kulesi önlerinde çatma sonucu battı.

S.S.Trabzon- ( Ex-Alberta, Ex- İzmir)

Kırzâde Mustafa ve Hüseyin Münir Ortaklığı’nın diğer gemisi “İzmir” idi. 1919 yılında Fransız hükümeti adına askeri nakliye gemisi olarak kullanılmak üzere İngiliz Colombia’sında Foundats Co. tersanesinde inşa ettirilen 2485 grt, 1555 net tonluk genel yükgemisi “Alberta” 1926’da Kırzâde Şevki ve Şürekâsı firmasına satıldı ve gemiye “İzmir” adı verildi. Kırzâde Şevki Bey’in vefatı üzerine 1938’de oğlu Kırzâde Mustafa ve ortağı Hüseyin Münir kurdukları Kırzâde Mustafa ve Hüseyin Münir Vapurculuk firmasına devredildi. 1941’de Mustafa Uman’a ait Türk Şilepçilik İşletme Ltd. Şti.’ne devredildi ve “Trabzon” adı verildi.

Kırzâde ailesi Türkiye İş Bankası kurucuları arasındaydı

Türkiye İş Bankası, Cumhuriyet döneminin özel sermayeyle kurulan ilk büyük mali müessesesi olma özelliği taşır. Bankanın hazırlanan esas nizamnamesi 20 Ağustos 1924’te İcra Vekilleri Heyeti tarafından tasdik olunmuş ve daha sonra 26 Ağustos 1924’te İş Bankası kesin olarak kurulmuştur.İş Bankası Kurucuları arasında; Alemdarzâde Mehmet, Uşakizâde Mahmut Muammer Yelkencizâde Lütfi, Kırzâde Şevki, Yelkencizâde Hasan Efendi mahdumu Âdil gibi deniz ticareti bağlantılı isimler de yer almıştır.
“Vapurcu” olarak tanımlanan Kırzâde Şevki Bey, devrince çok güçlü bir armatördür. Ancak o yıllarda devlet indinde armatörlüğün adı demektir ki henüz “Vapurcu” olarak bilinmektedir. Yüksek İktisat Meclisi üyeliği bize, Kırzâde Şevki Bey ve oğlu Kırzâde Mustafa ile Hüseyin Münir Bey’in armatörlük konusundaki ortaklıklarının başlangıç noktasını işaret etmektedir.

Armatör kimliği ile Mustafa Uman ve Türk Şilepçilik Ltd. Şti.

Mustafa Uman, Kırzâde Ve Şurekası şirketinden ayrı olarak bir armatörlük firması kurmuştur. Bu şirketin adı “Türk Şilepçilik Ltd. Şti.” idi. Şirketin adresi Galata, Karaköy Kara Mustafa Paşa Sokak İktisat Han No. 14 Kat.4 idi.
Mustafa Uman önce 1913 Sunderland, J.Crown & Sons Ltd. inşa bir genel yük gemisi satın almıştır. İlk adı “Cedartree” olan bu vapur satılmış “Maindy Priorty” adını almıştı. Mustafa Uman bu vapura “ Sinop” adını vermiştir. 1934’de Devlet Denizyolları ve Limanları İşletmesi Umum Müdürlüğü’ne bağlı iken 1935’de Kırzâde Mustafa ve Hüseyin Münir Vapurculuk firmasına satıldı. Bu satışta da geminin adı “Sinop” olarak kaldı. 1937’de Mustafa Uman’a ait Türk Şilepçilik Ltd. Şti.’ye devredildi. 30 Kasım 1948 tarihinde ise Kefken Adası önlerinde ağır denizlere yenik düştü ve kayalıklara çarparak parçalandı.

S.S. Uman- (Ex-Barlby, Ex -Neomi, Ex -Nomijulia, Ex-Iris Hazel, Ex-Empire Don, Ex -Iris Hazel)
İnşa adı “Barlby” olan buharlı sac gövdeli genel yük vapuru Stockton- on- Tees’de Ropner & Sons Tersanesi’nde 312 Kızak No.’su ile 4 Ekim 1895’de denize indirildi ve Kasım 1895’de hizmete hazır hale getirildi.Resmi Sicil Numarası 997 28’dir. 1945’de Dublin’de kurulu Irish Shipping Ltd. satın aldı ve yeniden “Irish Hazel”adı verildi. 1949’da Mustafa Uman’a ait İstanbul’da kurulu Türk Şilepçilik Ltd. Şti. satın aldı ve “Uman” adı verildi. Bu tarihte 54 yaşında idi! 6 Ocak 1960'a kadar yeni Türk sahipleri için sefer yapmaya devam etti. Tâ ki; Zonguldak’tan kömür yüklü olarak İstanbul'a giderken Kefken Burnu'nda karaya oturdu ve tamamen “Tam Kayıp- Total Lost” oluncaya kadar…Tam 75 yaşında idi..

11 Ocak 1960 Pazartesi tarihli Milliyet Gazetesi
karaya oturmuş ve batma durumunda olan Uman
vapuru haberini birinci sayfadan yayınlamıştı.

İstanbul vapuru - Fotoğrafın kenarındaki sayısal olarak Kırzâde Vapurları’nı belirten eski yazılar; Kırzâde vapurları:1. Kırzâde, 2.Teşvikiye,3. İzmir, 4. ⁠İstanbul, 5. ⁠Hisar, 6. ⁠Bebek,7.Ordu. Fotoğraf - Leyla Zişan Uman aile arşivi.

S.S. İstanbul- ( Ex- Huntington, Ex- Nobertos, Ex- Huntngdon, Ex- Basra, Ex- Alexandra)
Newcastle’de Andrew Leslie Co.’nın Hebburn kızaklarında 217 Kızak No. ile inşa edilen 2224 grt, 1464 nrt. ve Tam boy: 300 ft., Genişlik: 36.6 ft., Derinlik:24.7 ft. olan genel yük gemisinin ilk adı “Huntingdon” idi.
4 Şubat 1902’de Bandırma’da yükleme yaparken çıkan yangında ağır hasar gördü. Onarıma alındı ve satıldı.1903’de İstanbul’dan Selanikli Mustafa Bey satın aldı ve “Basra” adı verildi.
1905’de Pire merkezli SA Siderides satın aldı ve “Alexandra” adı verildi.
1916’da Pire merkezli Jean Carras & Sons satın aldı.
1920’de Pire merkezli Carras Brothers satın aldı.
1924’de İstanbul’da Hacızâde Mehmet Kâzım Bey satın aldı ve “ İstanbul” adı verildi.
1927’de Kırzâde Şevki ve Şurekası satın aldı.
Şubar/1934’den itibaren Cenova’da söküldü.

SS İstikbal Vapuru- Kaynak: Leyla Zişan Uman aile albümleri.

SS İstikbal - (Ex- Strathallan)
23 Mayıs 1890 tarihinde Glasgow merkezli George & William Burrell adına Russell & Co, Greenock Cartsdyke West kızaklarında 231 Kızak No.’su ile inşa edilen sac gövdeli buharlı genel yük gemisinin ilk adı “Strathallan” idi.1927’de İstanbul’dan Kırzâde Şevki & Şurekası satın aldı ve “İstikbal” adı verildi. 1959’da şirket sahipleri tarafından Haliç Kalafatyeri’nde söküldü.
Leyla Zişan Uman anlatıyor; Babam Abdulkadir Ruhi Uman, Robert Kolej’de
Ahmet İsvan ve Bülent Ecevit’in sınıf arkadaşı idi.

Maria Teresa Uman ve eşi Abdülkadir Ruhi Uman kızları Leyla Zişan Uman‘ın
doğum gününü kutlarken. Kaynak: Leyla Zişan Uman aile albümleri.

EYLA Zişan uman şöyle anlatmıştır; Halam Selma Uman’ın kocası Nihat Zaman idi. Ailemize çok zarar vermiştir. Babamın ortağı Robert Kolej’den bir arkadaşı da Uğur Terzioğlu idi. Mustafa Uman ailesine üzücü bazı uygulamaları olan Uğur Terzioğlu 27 Mayıs 1960 İhtilali sırasında İtalya’ya göç etmiştir. Babam Abdülkadir Ruhi Uman 7 lisan biliyordu.Hayli zaman Almanya’da yaşamıştır. Babamın ilk eşinden ağabeyim Halit Ziyaettin Uman gemi işlerini üstlenmiştir.
Annem Maria Teresa İtalyan olduğundan, aile çok medeni olmalarına rağmen çalışanlar annemi mutfağa sokmadıklarından dolayı çok üzüntü duyduğunu anlatırdı.. Garip bir “Gavur” düşüncesi ile annemi mutfaktan uzak tutmak isterlermiş!.. Annem Türkçe bilmiyordu.. Bunlardan çok rahatsız olmaktaydı ve annemle babam, dedem Mustafa Uman’ın Florya’daki yazlık evine taşındılar. Ben 16 Haziran 1961’de doğdum.İlk okulu 3’e kadar Türkiye’de okudum ve daha sonra İtalya’da yaşamaya başladık. Sadece yaz aylarında Türkiye’ye geliyorduk.Osman Zeki Bey’in torunu olan bir halam Firdevs Yengi çok güzel bir hanım idi.. Hatta Şişli’deki köşklerinden dolayı bu caddeye Osmanbey Caddesi adı verilmiştir. Atatürk’un onurlandırdığı balolarına davet ediirlermiş. babaannemin erkek kardeşi ile evlenmiştir.
Emirgan- Sarıyer Boyacıköy’de Kırzâde Yalısı’nın arkasında yedi set bahçe vardı. Babaannemin erkek kardeşi oradaki tenis kortunda arkadaşları ile tenis oynarmış. Önünden yol geçecek diye babaannem o yalıyı satmıştır.
Babam Abdülkadir Ruhi Uman Alman dadılarla büyüdü. Çok güzel dadılardı..Çok iyi Almanca öğrenmiştir. Dedem Mustafa Uman çoğunlukla firmalarında kalırdı.. Belki de dedem biraz çapkındı!

Mustafa Uman ailesi
- Mustafa Uman’ın babası Abdulkâdir Bâki Uman 1 Temmuz 1823 Trabzon doğumlu. 15 Nisan 1900 tarihinde vefat etmiştir.

-Abdulkâdir Ruhi Uman 8 Eylül 1919 tarihinde İstanbul’da doğmuş. 16 Haziran 1976 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.
-Leyla Zişan Müge Uman Özfiliz 16 Haziran 1961 İtalya doğumludur. Annesi Maria Teresa Uman, babası Abdülkadir Ruhi Uman ve erkek kardeşi İsmail Ruhi Uman’dır.
-Maria Teresa Uman 7 Mart 1932 Bolognia İtalya doğumludur. 12 Temmuz 2019’da İtalya’da vefat etmiştir.. Annem Maria Teresa Uman ve babam Abdülkadir Ruhi Uman Bolognia’yı çok severlerdi.. Her sene hayli zaman Bolognia’da kalırlardı.
Kırzâde Şevki ve Kırzâde ailesi o yılların nice takdirlerle anılacak ilk sıralardaki tüccar, yatırımcı ve armatörlerindendiler. Trabzon eşrafından Kırzâde Şevki Bey’in ilk ticaret kaydı ve meşguliyeti “Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nda Kayıtlı Olan Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri (1923)” dosyasında ikinci sınıf tüccar bölümünde yer almaktadır. Buradaki sıralamada “Kırzâde Şevki ve Ortakları” ve adresi - Kınacıyan Han; Ticarî işi - Fındık ve bağdadî tücareti olarak belirtilmektedir. Soyadı Kanunu ile “Zâde” gibi unvanların kullanılması yasaklandığından “Kıroğlu” soyadını almışlardır. Bu bilgilerden hareketle ileriki yıllarda, Mübadillerin Türkiye’ye getirilmesi amacıyla bazı armatörler gibi bir gemi satın aldığı ve buna Kırzâde adını verdiği görülmektedir.

Mustafa Uman -Kaynak: Leyla Zişan Uman aile arşivi.

Vapurcu Kırzâde Mustafa Bey
Malta sürgünlerinden olan Kırzâde Mustafa Bey’in Malta Sürgünleri’ne ait listedeki kaydı “Acente Kırzâde Mustafa”dır ve mesleği “Tüccar” olarak yazılıdır. Kırzâde Mustafa ve Hüseyin Münir Ortaklığı’nın diğer gemisi “İzmir” idi.
Kırzâde Şevki Bey, ayrıca Trabzon azası olarak Ziraat Bankası yönetim kurulunda ve 11 Temmuz 1932’de Âli İktisat Meclisi’nde yeralmıştır. Bu çalışmalarda Milli Gelir Encümeni’ne seçilmiş ve İş Bankası Umum Müdürü Celal (Bayar), Merkez Bankası Umum Müdürü Selahattin gibi ülkenin öndegelen isimleri yanında İhracat Encümeni azası tayin edilmiştir. Yine sahip oldukları gemilerden “İzmir” vapuru 30 Kasım 1936 günü Karadeniz Ereğlisi’nde iken karayel fırtınasına yenik düşerek karaya oturmuş ve kendi çabasıyla kurtularak İstanbul’a avdet edebilmiştir.

Kırzâde Şevki Bey, ayrıca Trabzon azası olarak Ziraat Bankası yönetim kurulunda ve 11 Temmuz 1932’de Âli İktisat Meclisi’nde yeralmıştır. Bu çalışmalarda Milli Gelir Encümeni’ne seçilmiş ve İş Bankası Umum Müdürü Celal (Bayar), Merkez Bankası Umum Müdürü Selahattin gibi ülkenin öndegelen isimleri yanında İhracat Encümeni azası tayin edilmiştir. Yine sahip oldukları gemilerden “İzmir” vapuru 30 Kasım 1936 günü Karadeniz Ereğlisi’nde iken karayel fırtınasına yenik düşerek karaya oturmuş ve kendi çabasıyla kurtularak İstanbul’a avdet edebilmiştir.
Demişler ya; “Az yaşa, uz yaşa, akıbet gelir başa..” - Trabzon eşrafından Armatör, Tüccar ve Müteşebbis Kıroğlu (Kırzâde) Şevki Bey’in annesi Kadriye Kıroğlu 1 Şubat 1955 Salı günü vefat etmiştir. Trabzon eşrafından merhum Kırzâde Hacı İsmail’in eşiydi. Şevki, Tahsin, Memnune ve Kebire adlarını verdikleri dört çocukları olmuştur. - Trabzon eşrafından Armatör, Tüccar ve Müteşebbis Kıroğlu (Kırzâde) Şevki Bey’in eşi Nazire Kıroğlu yaşamakta olduğu Şişli, Sinemköy Değirmen Sokak 94 No’lu apartıman dairesinde 21 Ağustos 1951 günü vefat etmiştir. -Hacı Ahmet Kıroğlu’nun yengesi, Mustafa Uman ve Yusuf Kıran, Hüseyin ve Sabri Kıroğlu’nun, Halis ve Muhlis Kademoğlu’nun büyükannesiydi. İhsan Kademoğlu’nun kayınvaldesiydi. Cenazesi 2 Şubat 1955 Çarşamba günü evinden alınarak Beyazıd Camii’nde kılanan öğle namazını müteakiben Edirnekapı Şehitliği’ndeki aile kabristanına defnedildi.

-Kırzâde Şevki Bey’in ve eşi Kırzâde Nazire Hanım’ın oğlu Hüseyin Kıroğlu 24 Nisan 1959 günü vefat etmiştir. Eşi Firdevs Hanım’dı. Cenazesi 25 Nisan 1959 Cumartesi günü Şişli Camii’nde kılanan öğle namazını müteakiben Edirnekapı Şehitliği’ndeki aile kabristanına defnedildi. -Kırzâde Şevki Bey’in ve eşi Kırzâde Nazire Hanım’ın oğlu Sabri Kıroğlu 8 Temmuz 1962 günü vefat etmiştir. Cenazesi 9 Temmuz 1959 Perşembe günü Şişli Camii’nde kılanan öğle namazını müteakiben Feriköy mezarlığına defnedildi.

-4 Nisan 1977 tarihli bir vefat duyurusunda merhum Armatör Hacı Ahmet Kıroğlu ve Merhume Faika Kıroğlu’nun kızı ve merhum Kemâl Zaloğlu’nun eşi Zahiye Zaloğlu ’nun vefat haberi yeralmaktadır.

Trabzon yaşamında Kırzâde ailesi
Trabzon Soğuksu’daki Kırzâde Köşkü
Aileden bana gönderilen fotoğraflar arasında bir fotoğraf var; Bu bir köşk.. Üzerinde “Trabzon, Soğuksu‘da Kırzade Köşkü-19 Nisan 1947” yazısı okunabiliyor. Trabzon Soğuksu yaylasının yamaçlarına kadar varlıklı ailelerin köşkleri oradaydı.. Yıllar yılları kovaladı..Nice yazlar nice kışlar oldu.. Trabzon’dan yetişmiş bir devrin başarılı armatörü ve müteşebbisi Kırzâde Şevki Bey ve Armatör Mustafa Uman artık sonsuz ufuklardadır.

Sonuç ve Değerlendirme
1924-1924 yıllarına ait “Türk Ticaret Salnamesi” nin incelediğimizde, Kırzâde Şevki Bey ailesinin Trabzon’dan İstanbul’a yerleştikleri görülmektedir. Kırzâde Şevki Bey’in son derece etkin bir iş insanı, müteşebbis olduğu, bu yönde İzmir’de dahi ortaklıklar tesis ettiği ve kendi şirketinin olduğu da bu salnamede kayıtlıdır. Şöyle ki; İzmir’deki iş insanları bölümünde “Kırzâde Şevki & Cie” İzmir Birinci Kordon” adresindedir. Yine İzmir’de”İthalat ve İhracat firmaları bölümünde “Kırzade Şevki & Ömer Abdülkadir, Tamraşlı Ethem (Erdem)” şirketinin adresi; Belediye Birinci Sokak No.3’dedir.Karadeniz sahil kentlerinde Kırzâde Şevki Bey, sadece ithalat ve ihracat yapan “Kırzâde Şevki & Cie.” firması ile mevcuttur.Yine Trabzon’da ithalat ve ihracat yapanlar listesinde Kırzâde Hasan Tahsin adı görülmektedir.
Trabzon’da bu yıllara ait tekne sahibi olanların arasında Kırzâde veya Kırzâde Şevki Bey yoktur. Buna karşın; 1924-1925 Türk Ticaret Salnamesi Trabzon bölümünde; Hafızzâde Mehmet, Hafızzâde Salih, Ömer ve Hakkı, Hatipzâde Mustafa, Dehkamzâde Mustafa, Hacı İzzetzâde Hasip ve Temel, Kürtzâde Kardeşler, Usta Ömerzâde Ali, Yani ve Hacı İbrahimzâde, Sadıkzâde Kardeşler, Bekirzâde Şevki, Çakmakzâde Hacı Hafız isimleri mevcuttur.
Trabzon’da Kırzâde ailesinden veya Kırzâde soyadı ile Kırzâde.. gemi acentesi mevcuttur. Buna karşın Nemlizâde gibi etkin bir Trabzonlu ailenin uzun yıllar Trabzon’da ticaret hayatına devam etmişlerdir. Deniz Ticareti alanında Kırzâde Şevki Bey, devrin çok önemli bir armatörlük ailesi olan Kalkavanzâde ve Mehmed Rıza Kaptan ile “Kırzâde Şevki & Co & Kalkavanzâde & Mehmed Rıza Kaptan” ortaklığını kurmuşlardır. Bu ortaklık hem armatörlük yapmakta ve hem de vapur donatanı ve acentesi olarak hizmet vermektedir.Bu kimlikleri ile, Canacaris N.A. & Fils., Edward La Fontaine & Sons, Laster Silbermann & Co., Kovas Yanmakakis & Co., Kallia & Teryazce, Gilchrist Walker & Co., H.A.Heald & Rizzo, A.Cabaud, Stefan Lascarides ve diğer Levantenler ve İstanbulu Rum denizcilik aileleri yanında çok önemli bir müteşebbis oldukları bilinmelidir.
Bu inceleme bize Kırzâde Şevki Bey ve ailesinin müteşebbis ruhu ile büyük şehir İstanbul’a yerleştiklerini göstermektedir. Kırzâde Şevki Bey ve Mustafa Uman, Cumhuriyet yıllarının ilk armatörlerinden ve müteşebbislerinden biri olarak Türk Deniz Ticareti Tarihi’nde saygıyla anılacaktır.

*****