Denizcilik Müzeleri

               Özellikle Avrupa’da  ticaret gemileri tarihi esas alınarak kurulmuş olan çok sayıda denizcilik müzesi bulunmakta. Bu müzelerde Onarılarak veya yeniden inşa edilerek günümüze kazandırılan bazı anıtsal gemiler “Müze Gemiler” olarak tanınmaktadır. Bu gemilere “Anı Gemileri” adı da verilmektedir. Uluslar arası “Historic Naval /Maritime  Ships Association”- Tarihi Gemiler Derneği’ne kayıtlı 175 müze gemi vardır. Bu gemilerin önemli kısmı harp gemileridir. Diğerleri ticaret gemileri, römorkörler, yolcu gemileri, fener gemileri ve ikmal gemilerinden oluşmaktadır. Müze gemilerin önemli kısmı deniz müzeleri envanterinde yer almaktadır.Müze gemiler, denizde sergilenebildikleri gibi, karada, müze haline dönüştürülmüş gemi inşa tersanelerinde ziyarete açık bulunmaktadır.  Dünya Denizcilik Müzeleri ‘ne örnek olarak seçtiğim  iki ayrı denizcilik müzesini zevkle izleyeceğinize inanıyorum.

Dünyanın En Eski Gemi İnşa Tersanelerinden Barcelona Gemi İnşa Tersanesi Günümüzde Deniz Müzesidir. Barcelona Limanı’nın Port Vell bölgesinde olan Barcelona Kraliyet Tersanesi veya İspanyolca adıyla Drassanes Reials de Bercelona günümüzde Barcelona Deniz Müzesi olarak ülke tarihine ve kültürüne yeniden kazandırılmış, benzersiz bir müze olmaktadır. XIII. yüzyılda Aragon’lu Kral III. Peter zamanında inşa edilmiş olan tersane, dünyanın en eski tersanesi sayılmaktadır. Gotik mimariyle inşa edilmiş olan tersaneye, 1725’te süvari ve piyade birliklerinin yerleşimi amacıyla iki baraka daha ilave edilmiştir. Bu barakalar 1935’te yıkılmış ve tersanenin tavanı birleştirilerek tek bir tavan halinde hizmete devam etmiştir. 2012 yılında yapılan arkeolojik kazılarda XVI. yüzyıldan kalmış bazı tersane kalıntılarına ulaşılmıştır.Tersanenin restorasyonu 2013 yılında tamamlanmış ve müze 2014 yılında bu yeni düzenlemeyle çok daha etkin bir şekilde ziyarete açılmıştır.

Tersanenin kurulmasında Aragon armadası için kadırga inşaatı hedef alınmıştır. Bu galeriler aynı zamanda kadırgalara ait ikmal depoları ve mağazaları işlevini görmüştür. 1381’deki yeniden yapılandırma sürecinde sekiz kadırga inşa edilmiştir. 1423’te on iki kadırga inşa edilmiş ve 1571 Lepanto - İnedbahtı Deniz Savaşı’nda “La Real” olarak tanınan kraliyet kadırgası bu tersanede inşa edilmiştir. On sekizinci yüzyılda gemi inşa faaliyetlerinin Cartegena Tersanesi’ne aktarılması üzerine tersane olarak işlevi sona ermiş ve 1935’te müzeye dönüştürülmek üzere Barcelona Büyük Şehir Belediyesi’ne devredilmiştir. Yapılan çalışmalarla müze 1941’de ziyarete açılmış ve 5 Mayıs 1976’da tersane binası “Millî Kültür Mirası” olarak tescil edildiği gibi devletçe korumaya alınmıştır.

 1571 Deniz Savaşı’ında İspanya Armadasının Sancak Gemisi “La Real” Kadırgası, Günümüzde Müze Gemidir La Real, Barcelona Tersanesi Drassanes’de inşa edilmiş ve devrinin en büyük savaş gemisiydi. Bu kadırganın replikası halen müze gemidir ve Barcelona Deniz Müzesi’nde sergilenmektedir. Hristiyan dünyasının Kutsal İttifakı’yla Osmanlı İmpatorluğu’na karşı oluşturulan Kutsal İttifak Donanması’nın sancak gemisi olan La Real, 1571 Lepantoİnebahtı Deniz Muharebesi’nde Don Juan de Ausria’nın sancak gemisi olarak yer almıştır. Bu deniz savaşı, Kaptan-ı Derya Müezzizâde Ali Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması’nın tamamıyla tahrip edilerek, hezimete uğratıldığı bir felaket olmuştur.

Lepanto - İnebahtı Deniz Muharebesi’nin 440’ıncı yıldönümü vesilesiyle La Real’in replikası yeniden inşa edilmiş ve Museu Maritim des Barcelona’de ziyarete hazır hale getirilmiştir. La Real, 60 metre uzunluğunda 6,2 metre genişliğindedir. Toplam ağırlığı 237 tondur ve iki direklidir. Kadırgada üç ağır ve altı hafif kaval top vardır. 290 forsa kürekçi tarafından hareket etmekteydi. Ayrıca toplam mevcudu 400 gemici ve askerden oluşuyordu.

 
Bir Gemi İnşa Havuzunda Gerçekleştirilen Denizcilik Müzesi 
“Danimarka Ulusal Denizcilik Müzesi Projesi”

 2014’de düzenlenen AL Mimari Tasarım ve aydınlatma ödüllerinin bir diğer kazananı  “Danimarka Ulusal Denizcilik Müzesi” oldu.  Bjarke Ingels Group (BIG)  tarafından gerçekleştirilen 
proje, Commendable Achievement  (Başarı) ödülüne layık görüldü. Danimarka’nın denizcilik tarihi, Helsingor’daki  Kronborg Kalesi kadar eskiye dayanıyor. Bu kale orijinal olarak 1420’de Baltık ve Kuzey denizleri arasında geçiş ücretlerinin toplandığı bir nokta olarak inşa edildi. Elsinore’un kuzey boğazı geçidine hakim olan Kronborg Kalesi, Danimarka ile İsveç arasında Sund - Oresund gibi stratejik bir dar su yolunu denetleyecek bir noktada bulunmakta.

On sekizinci yüzyıldan itibaren Kuzey Avrupa tarihinde anahtar bir rol oynayan Kronborg Kalesi, 1429’dan 1859’a kadar Baltık Denizi’nde Sound Geçidi’ne hakim olarak buradan transit geçen gemilerden vergi toplamıştır. Bu süreçte 1,8 milyon geminin transit geçtiği ve Kronberg Kalesi’ne vergi vermek zorunda kaldığı bilinmektedir. Bu nedenle Kronberg Kalesi sadece Danimarka için değil, fakat tüm deniz ticareti ülkeleri için büyük önem ifade etmiştir. Aynı zamanda Shakespeare’in Hamlet isimli ünlü eseriyle de anılan kale çevresinde 1882’de kaleden yaklaşık bin metre ötede bir de gemi inşa tersanesi inşa edilmiştir. 1991’de kale ve çevresinin tarih ve kültür mirası olarak yenilenmesi tasarımı hazırlanırken, Unesco’nun Dünya Mirası Tarihi listesine alınmıştır. 
 UNESCO, Danimarka’nın denizcilik geleneklerine uygun olarak   gemi inşa ve onarım havuzunun Danimarka Ulusal Denizcilik Müzesi olarak yeniden yapılandırılması planına olumlu cevap vermesiyle çalışmalar hızlanmıştır. Bu amaçla açılan yarışma duyurusuna Danimarkalı mimarlık şirketi Bjarke Ingels Group (BIG),  kuruhavuzu kullanarak yer altı müzesi inşa etmeyi teklif etti. Planda dikdörtgen biçiminde bir çöreğe benzeyen müze, iç taraflara doğal gün ışığının gelmesini sağlaması nedeniyle kuruhavuzu koruyacaktı. Bu öneri ile BIG yarışmayı kazandı ve müze Ekim 2013’te tamamlandı. Projede, dış elektriksel aydınlatma şeması araziyi vurgulamak için beyaz ledleri, suyu vurgulamak için mavi Led’leri kullanarak mimari ögeleri açığa çıkartmaktadır. Geceleri beyaz ledler, yaya köprüsünün müzeye kadar sınırlarını belirliyor ve kalenin ötesinde bir görsel işaret oluşturuyor. Bu köprüler iki amaca hizmet ediyor; birincisi köprüler, boş havuzun karşısındaki galerileri birleştiren çift uzunluklu cam bağlantıların çatısını oluşturuyorlar. İkinci olarak ise bir zamanlar havuzun içinde su tarafından desteklenen duvarlar için güçlendirici bir unsur meydana getirmekteler. Mavi ledler boş havuzun daha önce var olan su çizgisini işaretliyor ve yansıtıcı ışıklar, gemi şeklindeki boşluğu mavi ve 
beyaz renklerdeki soğuk tonlarla dolduruyor. 

2017 yılında  bir makalemde şöyle yazmıştım; “Mazisi 1882 olan bir kuruhavuza karşılık mazisi XV. yüzyıla kadar giden Tersâne-i Âmire’den kalan son eser Haliç Tersanesi “Tersâne-i Âmire Denizcilik Müzesi” olarak UNESCO Dünya Mirası Tarihi listesine aday gösterilmeyi beklemektedir.”   
Bu beklenti artık geri dönüşü olmayacak bir düşten ibaret kalmıştır.

Amsterdam Milli Denizcilik Müzesi 
“Het Scheepvaartmuseum”  ve Müze Gemisi “Amsterdam”
  Hollanda’nın Amsterdam liman kentindeki milli denizcilik müzesi Het Scheepvaartmuseum binası 1656 yılında inşa edilmiş. Bu binanın Hollandalı mimarı Daniel Stalpaert. Bina asırlarca Hollanda Kraliyet Deniz Kuvvetleri’nin ikmal merkezi “Lands Zeemagazijn or Admiraliteits Magazijn” olarak kullanılmış. Milli Denizcilik Müzesi gerçekleştirilen tarihi restorasyonu takiben 1973’te bu binaya nakledilmiştir. Müze deniz tarihine adanmıştır ve çok kıymetli denizcilik ressamlarının tabloları, gemi modelleri, dünya denizcilik haritaları koleksiyonu, gemilere ait silahlar koleksiyonu ile zengin denizcilik tarihi ve kültürü sergilenmektedir. Ünlü bir denizcilik ressamı olan Hollandalı bahriye subayı Michiel de Ruyter imzalı tablolar ve etkileyici deniz savaşları tabloları, müzenin seçkin resim koleksiyonları arasında yer almaktadır. 

Deniz haritaları arasından XVII. Yüzyıl kartografı Willem Blaeu ve oğlu Joan 171 Blaeu’nın hazırladığı haritalarla çok daha yüksek bir bilimsellik arzeder. Müzenin koleksiyonları arasında Ferdinand Macellan’ın dünya seyahatinin ilk kopyası olan Maximilian Transylvanus’ın De Moluccis Insulis başlıklı eseri başlıbaşına bir bilimsel hazine değerindedir. Müze envanterinde rıhtımda bağlı yatan Amsterdam isimli replika XVIII. Yüzyıl ticaret gemisidir. Hollanda ile Doğu Hint Adaları arasında seferleriyle tanınmış olan bu geminin replikası 1985-1990 yıllarında inşa edilmiştir. Müze, 2007-2011 yılları arasında çok kapsamlı şekilde yenilenerek 2 Ekim 2011’de yeniden ziyarete açılmıştır. Hollanda’daki diğer denizcilik müzeleri Sneek’deki “Fries Scheepvaart Museum”, Groningen’deki “Scheepvaartmuseum”, Rotterdam’daki “Maritiem Museum Rotterdam”, Den Helder’deki “Dutch Navy Museum” dur. Belçika Denizcilik Müzesi de Scheepvaartmuseum içinde yeralmaktadır. Hollanda’daki ikinci denizcilik müzesi olan Fries Scheepvaart Museum- Fries Denizcilik Müzesi, Kuzey Hollanda’nın kanallar bölgesindeki Sneek kentinde yeralmakta. Mazisi 1456 yılına kadar uzanan Sneek yerleşimi, günümüzde onaltıncı Frisian şehir olarak tanımlanıyor. Şehirdeki diğer müze; Milli Model Trenler Müzesi’dir. Çok ilginç gemi maketleri koleksiyonlarıyla karşımıza çıkan dünyadaki birdiğer müze, Fries Scheevaart Müzesi olmakta. Müzede halen 10,000’in üzerinde kürekli tekneden, yelkenliden stimliye, her tip gemi maketi sergilenmekte. Ancak bu maketlerin önemli kısmı cam şişeler içersinde yeralmaktalar. Bu müze ayni zamanda denizcilerin veya denizci ailelerin gönderdikleri 50,000’e yakın fotoğraftan oluşan bir arşive sahip bulunmakta. Yine gemilerde kullanılan gümüş, gümüş kaplama softa takımları, hertürlü eşyadan oluşan çok zengin bir koleksiyon da ayrı bir bölümü meydana getirmekte. 1534  adet gemi donanımlarından oluşan bir bölüm, 4118 ayrı madalya, flama ve süs eşyasıyla düzenlenmiş koleksiyonlar denizi, denizlerdeki yaşamı, denizciyi anlatan balıbaşına bir kültürü temsil etmekte. 
“Amsterdam” replikası.

Kaynak:
rijksmonument. Groningen’deki üçüncü denizcilik müzesi olan “Scheepvaartmuseum” veya “Kuzey Denizcilik Müzesi” nin kurucuları; bu liman kentindeki denizcilik okulu müdürü H.J.Bartelings, kentin saygın müteşebbislerinden banker ve Noord-Willemskanaal Maatschappij genel müdürü J. Hora Feith ile Denizcilik Klas Kuruluşu enspektörlerinden T.L. Mellema olmuştur. Müze bu dört müteşebbis tarafından 1930 yılında kurulmuş. Yapılan bağışlarla koleksiyon yıllar içersinde çok zenginleşmesine karşın, II. Dünya Harbi yıllarında ağır hasara maruz kalan müze yeniden onarılarak günümüzden geleceğe kalacak ve giderek zenginleşen kişisel veya kurumsal denizcilik bağışları olan objeleri sergilemekte. Rotterdam’daki dördüncü denizcilik müzesi olan Maritiem Museum, müze gemiler koleksiyonu ile dikkatleri çekmekte. Beşinci denizcilik müzesi; Den Helder’deki Dutch Navy Museum olmakta. Bu müzenin bir ilginç yanı da, Belçika Denizcilik Tarihi’nin bu müzede teşhir ediliyor olmasıdır. Den Helder Hollanda Kraliyet Deniz Kuvvetleri - Koninklijke Marine’ ne ithaf edilmiş bir deniz müzesidir. Den Helder Müzesi olarak da tanınan müze rıhtımlarında mayın arama tarama gemisi HNLMS Abraham Crijnssen, zırhlı mahmuzlu korvet HNLMS Schorpioen , denizaltı HNLMS Tonijn , stimli gemi HNLMS Bonaire müze gemileri ile güdümlü füze muhribi HNLMS De Ruyter’in güvertesi ve radarından oluşan bir pavyonda sergilenmektedir.