Trabzon’lu gemi sahibi Hacızâde Mehmet Kâzım ve Mesud Biraderler

Trabzon’lu gemi sahibi 
Hacızâde Mehmet Kâzım ve Mesud Biraderler
Yazan: Osman Öndeş

Atatürk Devrimleri’nden biri de 2525 Sayılı Soyadı Kanunu’dur. Bu tarihe kadar kişiler kimin soyundan geliyor ise soyadı olarak aslı Farsça olan “Zâde”  takısı ile tanımlanırdı. Soyadı Yasası 21 Haziran 1934 tarihinde kabul edilmiş, 2 Temmuz 1934 tarihinde Resmi Gazete’de  yayınlanmış ve 2 Ocak 1935′te yürürlüğe girmiştir. 
Hacca gitmiş olanların çocuklarının  isimlerinin önüne “Hacızâde ” takısı eklenirdi. Bu kişilerin çocukları da “Hacızâde…” olarak tanımlanırdı. Hacızâde Mehmet Kâzım ve Hacızâde Mesud   böyle bir örnektir. Ayrıca tanınmış ailelerin   genel tanımlama yapılan birer  unvanları olurdu;  Bu yılların armatörlerinin isimlerinde bakarsak; “Kefelizâde, Paşazâde, Kiberzâde, Çolakzâde Hantalzâde, Tavilzâde, Kalkavanzâde, Dilberzâde..” gibi  aile unvanlarının soyadı gibi kullandığı görülür.  Aile uvanları bir bakıma daha kolay tanıma imkanı vermesine karşın, “Hacızâde” olarak bir kişiyi tanımak çok daha zor olmaktadır .“Hacızâde Mehmet Kâzım ve Hacızâde Mesud” ismi  bu esasa dayanmaktadır. Haliyle “Hacızâde” olarak başka isimler mevcuttur ve dikkat edilmez ise karşılıklığa neden olabilir.  Trabzon’lu tüccar ve gemi sahibi olan  “Hacızâde Mehmet Kâzım” “Hacızâde Mesud” ile kardeş idiler. Zaten İstanbul Liman Başkanlığı’na kayıtlı olan şirketleri “Resmi Gazete’de yayınlandığı üzere “İstanbul Limanına Mensup Hacızâde Biraderler Şirketinin Mutasarrıf olduğu Kırzade İsmindeki Vapurunun İsminin Hacızade ye Tebdili Hakkında Kararname”de İstanbul Limanı’na kayıtlı olan şirket “Hacızâde Biraderler Şti.” olarak belirtilmiştir. 
Türk Deniz Ticaret Tarihi konusunda zamanında bir arşiv tesis edilmediğinden, adı sanı bilinmeyen Türk armatörlerinin var olduğunu ortaya çıkartmak suretiyle kayda geçmelerinin güçlüğü de ortadadır. Hacızâde Mehmet Kâzım ve Hacızâde Mesud bu bilinmeyen armatörlerden biridir ve görülecektir ki zamanında önemli sayıda ticaret gemi armatörü olarak faaliyet göstermiştir.
İstanbul’a göç etmiştir. Bu nedenle  Hacızâde Mehmet Kâzım ve kardeşi Hacızâde Mesud’un ’ın ilk ticaret kaydı ve meşguliyeti “Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nda Kayıtlı olan Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri” kaydında İkinci Sınıf tüccar bölümünde yeralmaktadır. 
Yaşamı hakkında ayrıntılı veya yeterli bilgi veya belgeye ulaşılamayan Hacızâde Mehmet Kâzım ve Hacızâde Mesud da gibi Trabzon’lu iken, pekçok Karadenizli iş bulmak veya işlerini büyütmek amacıyla İstanbul’a göç etmiş olan memleketlisi Trabzon’lu Kırzâde Şevki ile gemi satış veya devretmek konularında birbirlerine yakınlık göstermişlerdir. Hacızâde Mehmet Kâzım’ın kardeşi Hacızâde Mesud ile sahibi olduğu gemileri kimden satın aldığı veya kime sattığı konusuna bu  açıldan bakılarak da dikkat edilmelidir.
Devrine göre önemli bir Türk armatörü olarak tanımlanması gerekirken,  bu denli az bilgi, belge bulunması, muntazam Türk Deniz Ticareti Tarihi arşiv kayıtlarının olmamasından dolayıdır. Sahibi olduğu gemilerin sicil kayıtları İngiltere’deki Tyne, Newcastle, Clyde, Tees gibi İngiliz gemi ve tersane kayıtlarını içeren arşivlerde bulunmaktadır ki, ayrıntılı bilgilere bu  sicil kayıtları sayesinde ulaşılabilmektedir. Bu bakımdan makalemde yeralan gemi sicil kayıtları araştırmacılara ışık tutacak kaynaklar olmaktadır.

 
İstanbul vapuru - Fotoğrafın kenarındaki sayısal olarak Kırzâde Vapurları’nı 
belirten eski yazılar; Kırzâde vapurları:1. Kırzâde, 2.Teşvikiye,3. İzmir, 4. ⁠ İstanbul, 
5. ⁠ Hisar, 6. ⁠ Bebek,7.Ordu. Fotoğraf - Leyla Zişan Uman aile arşivi. 

 
S.S.İstanbul, Tyne Built Ships kaydı.
 S.S. İstanbul- ( Ex- Huntingdon, Ex- Nobertos, Ex- Huntingdon, Ex- Basra, Ex- Alexandra) Newcastle’de Andrew Leslie Co.’nın Hebburn kızaklarında 217 Kızak No. ile inşa edilen 2224 grt, 1464 nrt. ve Tam boy: 300 ft., Genişlik: 36.6 ft., Derinlik:24.7 ft. olan genel yük gemisinin ilk adı “Huntingdon” idi. 
16 Mart 1881’de denize indirildi ve Mayıs 1881’de hizmete hazır edildi.
Resmi Sicil Numarası: 82874 olan Huntingdon’un Newcastle R&W. Hawtorn yapımı 2 silindirli ana buhar makinesi 2575 nhp. azami güç üretiyordu. 
İlk armatörlük şirketi Londra merkezli W. Milburn & Co. idi. 
-1897’de İstanbul’lu Levanten Foscolo Mango’ya ait ve Pire mderkezli Foscolo Mango & Co.satın aldı ve “Norbertos” adı veridi. 
-1901’de Pire merkezli PG. Foscolo işletmesine kaydedildi. 
-1901’de Foscolo Mango adına Trieste’de T. Cossovich’e devredildi. 
-1902’de Londra merkezli J. Pitts ( Rougier & Co.) satın aldı ve “Huntingdon” adı verildi. 
-4 Şubat 1902’de Bandırma’da yükleme yaparken çıkan yangında ağır hasar gördü. Onarıma alındı ve satıldı.
-1903’de İstanbul’dan Selanikli Mustafa Bey satın aldı ve “Basra” adı verildi. 
-1905’de Pire merkezli SA Siderides satın aldı ve “Alexandra” adı verildi. 
-1916’da Pire merkezli Jean Carras & Sons satın aldı. 1920’de Pire merkezli Carras Brothers satın aldı. 
-1924’de İstanbul’dan Hacızâde Mehmet Kâzım Bey satın aldı ve “İstanbul” adı verildi. 
-1927’de Kırzâde Şevki ve Şurekası satın aldı. 
-Şubat 1934’den itibaren Cenova’da söküldü. 

 
S.S Hacızâde
• Genelyük gemisi (HBDP) 
• 1889’da C.S.Swan & Hunter, Newcastle Tersanesi’nde J.J. & C.M. Forster, Newcastle firması adına “Newquay” adıyla inşa edildi. 
• Ana makinesi 3 genişlemeli idi ve 1000 ihp güç üretiyordu. 
• 1891’de Newcastle Steamship Co. Forster, Newcastle firmasına satıldı. 
• 1907’de Societe Generale de Hoilles & Aggiomeres’e satıldı ve “Cormeille” adı verildi. 
• 1910’da Delmas Freres, Nantes firmasına satıldı. 
• 1920’de Cie.Delmas & Vieljeux, La Rochelle ortaklığına devredildi. 
• Ekim 1923’de A.Calafatis, Syra firması tarafından satın alındı ve “Gladstone” adı verildi. 
• 1924’de Kırzâde Şevki ve Şürekâsı tarafından satın alındı ve “Kırzâde” adı verildi. 
• Kasım 1932’de İstanbul’dan  Kemal Hacızâde,  Hacızâde Biraderler firması adına satın alındı ve “Hacızâde” adı verildi. 
• 18 Ocak 1933’de Zonguldak’ta kömür yüklü olarak fırtınaya yenik düşmesi sonucu battı. 
• 1933 yüzdürüldü ve hurdaya satıldı. 

 “Hacızâde” vapuru 18 Ocak 1933’de Zonguldak’ta kömür yüklü olarak fırtınaya 
  yenik düşmesi sonucu dibe oturdu ve yarı batık hale geldi. 
Kaynak: Yüksel Yıldırım/ Zonguldak Nostalji.

 
 
S.S.Hacızade, Tyne Built Ships kaydı.

“Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). DH.d.SAİD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri) No: 7/1029-1030” ve “Mekteb-i Hukuk'un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878-1900), Ali Adem Yörük, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008”  gibi kaynaklarda Hacızâde Mehmet Kâzım’ın kimliği ve yaşamı hakkında önemli bilgiler mevcut olsa da, bu kaynaklarda yeralan Hacızâde Mehmet Kâzım ile Trabzon’lu gemi sahibi Hacızâde Mehmet Kâzım arasında bir ilişki bulunmamaktadır.

                                                   *****************